انتقال‌دهنده‌‌های عصبی در مغز:

در بدن انسان بیش از ۱۰۰ انتقال‌‌دهنده‌ی عصبی فعالیت می‌‌کنند و تعداد زیادی نیز دائماً در حال کشف شدن هستند. بعضی انتقال‌دهنده‌‌های عصبی می‌‌­توانند به چند گیرنده بچسبند و در انواع مختلف گیرنده­‌ها آثار مختلفی بر جای بگذارند. با روان حامی همراه باشید.

استیل کولین

استیل کولین یک انتقال دهنده عصبی است و در بسیاری از سیناپس‌های سراسر دستگاه عصبی حضور دارد. این انتقال‌ دهنده عصبی معمولاً اثر تحریک‌کنندگی دارد، اما می‌­تواند اثر بازدارندگی نیز داشته باشد. این کار به نوع مولکول گیرنده در غشای نورون گیرنده وابسته است.

استیل کولین، مخصوصاً در ناحیه­‌ای از مغز به نام هیپوکامپ زیاد دیده می‌­شود. هیپوکامپ در تشکیل خاطرات جدید نقش مهمی‌ دارد. این انتقال‌دهنده‌ی عصبی در بیماری آلزایمر نقش مهمی‌ ایفا می‌­کند. در افراد مبتلا به آلزایمر نورون‌های قسمت جلویی مغز، که استیل کولین تولید می‌‌کنند به تدریج تخریب می‌‌شوند و در نتیجه استیل کولین کمتر تولید می‌‌شود، هر چه استیل کولین کمتر باشد، اختلال در حافظه شدیدتر خواهد شد.

در همه سیناپس‌هایی که یک نورون به یک ماهیچه اسکلتی ختم می‌‌شود، استیل کولین وجود دارد. استیل کولین به طرف سازه‌هایی کوچک به نام صفحه پایانی سلول‌های ماهیچه‌های هدایت می‌‌شود. صفحات پایانی پوشیده از مولکول‌های گیرنده است که وقتی استیل کولین آن‌ها را به فعالیت وا‌می‌‌دارد، پیوند مولکولی درون سلول‌های ماهیچه‌ای را فعال می‌‌سازد و همین پیوند مولکولی نیز باعث می‌‌شود تا سلول‌های ماهیچه‌ای منقبض شود. بعضی داروهای مؤثر بر استیل کولین، می‌‌توانند به فلج ماهیچه‌ای منجر شوند.

نوراپی‌­نفرین

نوراپی‌­نفرین یکی از انتقال‌دهنده‌های عصبی است که تولیدکنندگان اصلی آن، نورون‌های ساقه مغز هستند. کوکائین و آمفتامین‌ها، با آهسته کردن بازجذب نوراپی­‌نفرین، فعالیت آن را طولانی­‌تر می‌‌کنند. به علت تأخیر در بازجذب، نورون‌های گیرنده، برای مدت طولانی­‌تری فعال می‌­مانند و این کار باعث می‌­شود که این داروها اثر تحریک‌کنندگی روانی داشته باشند. هر دارویی که باعث کم یا زیاد شدن نوراپی‌نفرین مغز شود، باعث کم یا زیاد شدن سطح هیجانی فرد خواهد شد.

دوپامین

دوپامین، از لحاظ شیمیایی، به نوراپی­‌نفرین خیلی شبیه است. آزاد شدن دوپامین در بعضی نواحی مغز، احساس لذت و خوشی شدید ایجاد می‌­کند. تحقیقات جدید دراین‌باره است که دوپامین، در ایجاد اعتیاد چه نقشی دارد. زیادی بیش‌ازحد دوپامین در بعضی نواحی مغز، ممکن است به اسکیزوفرنی منجر شود و مقدار بیش‌ازحد کم آن در دیگر نواحی مغز، ممکن است بیماری پارکینسون به وجود آورد.

سروتونین

سروتونین، مثل نوراپی­‌نفرین، در تنظیم حال و حوصله، دل‌ودماغ نقش دارد. مثلاً، کم بودن سروتونین باعث احساس افسردگی می‌­شود. داروهای ضدافسردگی معمولاً از بازجذب سروتونین جلوگیری می‌‌کنند. این داروها بازدارنده‌های بازجذب انتخابی سروتونین نامیده می‌‌شوند. سروتونین در تنظیم خواب و اشتها نیز نقش مهمی‌ دارد. گاهی اوقات از آن برای درمان اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی استفاده می‌‌شود. یکی از داروهای توهم‌زا به نام ال اس دی (LSD) روی سروتونین تأثیر می‌‌گذارد.

گلوتامات

یک انتقال‌دهنده‌ی عصبی تحریک‌کننده است که حضور آن در نورون‌های دستگاه عصبی مرکزی، بیشتر از سایر انواع انتقال‌دهنده‌های عصبی است. گلوتامات، به‌این‌علت تحریک‌کننده است که با آزاد شدن روی نورون‌های خاص، آن‌ها را دی- پلاریزه می‌­کند. برای گلوتامات چند گیرنده وجود دارد، که یکی از آن‌ها، به نام NMDA، ظاهراً بر یادگیری و حافظه تأثیر می‌­گذارد.

نورون‌های هیپوکامپ تعداد زیادی گیرنده NMDA دارند و به نظر می‌‌رسد که هیپوکامپ در تشکیل خاطرات جدید نقش بسیار مهمی‌ ایفا می‌‌کند. ظاهراً اختلال در انتقال‌دهنده عصبی گلوتامات در اسکیزوفرنی نقش دارد.

گابا

انتقال‌دهنده‌ی عصبی دیگری که ساختار آمینواسیدی دارد، گابا است. این ماده، که یک انتقال دهنده‌ی عصبی بازدارنده است، اهمیت بسیار زیادی دارد. در واقع، اکثر سیناپس‌های مغز، از گابا استفاده می‌‌کنند. دارویی به نام پیکروتوکسین، گیرنده­‌های گابا را مسدود می‌­کند. این کار باعث تشنج می‌­شود زیرا بدون اثر بازدارندگی گابا، مغز نمی‌­تواند حرکت ماهیچه‌­ای را کنترل کند. آرام‌بخش بودن بعضی داروهای ضد اضطراب، مثل بنزودیازپین‌ها، به علت اثر بازدارندگی گابا به وجود می‌­آید.

خلاصه انتقال‌دهنده‌های عصبی و عملکرد آن‌ها

استیل کولین: در حافظه و توجه (دقت) نقش دارد، کاهش آن با بیماری آلزایمر ارتباط پیدا می‌­کند. همچنین، بین عصب و ماهیچه پیام‌هایی را ردوبدل می‌­کند.

نوراپی­‌نفرین: داروهای روان‌گردان مقدار آن را بالا می‌­برند. مقادیر کم آن باعث افسردگی می‌­شود.

دوپامین: در اثربخشی پاداش­های طبیعی (مثلاً غذا و سکس)، و مواد مخدر، نقش دارد.

سروتونین: در خُلق و رفتار اجتماعی اهمیت دارد. داروهایی که از افسردگی و اضطراب می‌­کاهند، مقدار سروتونین سیناپس را افزایش می‌­دهند.

گلوتامات: انتقال دهنده‌ی عصبی عمده‌ی مغز، که در یادگیری و حافظه نقش دارد.

گابا: انتقال دهند‌ه‌ی عصبی عمده‌ی مغز، داروهایی که از اضطراب می‌­کاهند، فعالیت گابا را تقویت می‌‌کنند.

عنوان: انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز

منبع: زمینه روانشناسی هیلگارد

یک راه ساده و آسان برای اطلاع از مطالب جدید سایت و ارتباط با ما کانال تلگرام ماست. در تلگرام ravanhami@ با ما همراه باشید.