رستگاری در شاوشنک:
شخصیتهای فیلم «رستگاری در شاوشنک» در مصائبی که در این زندان می‌کشند و امیدهایی که برای رسیدن به آزادی در سر می‌پرورانند، انواع مسائل و موضوعات روانشناختی را به نمایش می‌گذارند. در سرتاسر دوره‌ی محکومیت اندی و رِد در زندان، مسائل مربوط به هویت، انگیزه و اضطراب به کانون داستان بدل می‌شود. فیلم با ترسیم زندگی قبل و بعد از محاکمۀ یک زندانی، این مسائل روانشناختی را که جملگی حول درون‌مایه‌ی آزادی می‌چرخند، به تصویر می‌کشد. در ادامه با روان حامی همراه باشید تا تحلیل روانشناختی شخصیتهای فیلم رستگاری در شاوشنک را مرور کنیم.
در دهه‌ی ۱۹۴۰ میلادی، یک بانکدار جوان و موفق به نام اندی دوفرسن به اتهام کاذب قتل همسر خود و فاسقش، به زندان شاوشنک در پورتلند، ایالت مِین، منتقل می‌شود. او در این زندان فوق‌امنیتی انزوا و برخوردهای سفت و سختی را تجربه می‌کند.
رِد، زندانی دیگری که به حبس ابد محکوم شده و به دیگر زندانیان در تأمین سیگار، ورق، پوستر و سایر اقلام ممنوعه از دنیای بیرون کمک می‌کند، با اندی طرح دوستی می‌ریزد. این اجناس، به ویژه پوستر ریتا هِیوورث، به زندانیان حسی از واقعیت بیرون از دیوارهای زندان را القا می‌کند.
بروکس، کتابدارِ زندان، برای مدت شصت سال بین زندانیان کتاب توزیع کرده است، اما هنگامی که خبر آزاد شدن خود را می‌شنود اقدام به خودکشی می‌کند، زیرا نمی‌تواند در جامعه جایی برای خود تصور کند. با گذشت سال‌ها، اندی با استفاده از مهارت‌های بانکداری و تحصیلاتی که دارد میان زندانیان و برخی زندان‌بانان برای خود اعتباری دست و پا می‌کند. او با کمک به رئیس زندان، ساموئل نورتون، در حساب‌های مالی‌اش تلاش می‌کند برای شاوشنک کتابخانۀ تازه‌ای تدارک ببیند، و به تدریج لطف مسئولین زندان را برای خود می‌خرد. با این حال او خبر ندارد که با کمک به رئیس زندان در اختلاس، شانس خود را برای رستگاری در شاوشنک از دست می‌دهد، زیرا رئیس مایل نیست دستش رو شود. رئیس از او سوءاستفاده می‌کند و او را به زندان انفرادی می‌اندازد، و همین او را بیشتر ترغیب می‌کند تا به دنبال آزادی نقشۀ مخفیانه‌ای را که تمام این مدت در سر داشته دنبال نماید.
یک روز صبح متوجه می‌شوند سلول اندی خالی است و رئیس زندان حفره‌ای را می‌یابد که اندی طی بیست سال با چکش سنگی که در کتاب مقدسش پنهان کرده بود، حفر کرده است. در پایان، اندی دستِ رئیس را رو می‌کند و به مکزیک می‌رود، جایی که رِد قرار است پس از آزادی از زندان او را ملاقات کند. امیدواری چیزی است که قلب اندی را سرشار کرده و هم به او و هم به رِد ارادۀ لازم برای بقا و تلاش برای آزادی را می‌دهد.
در این فیلم، مسائل روانشناختی در شخصیتهای مختلفی که با «دیدگاه منحصر به فرد خود به زندگی» میل خاصی به امید و آزادی دارند، منعکس شده است. شخصیت اصلی، اندی دوفرسن، هدفش یافتن هویت خویش، یعنی «خودپنداره‌ای که از عضویت ادراک‌شده در گروه اجتماعی حاصل می‌شود»، از طریق پذیرفتن نقش‌ها و مسئولیت‌های مختلف در زندان است. او که کتابدار، مشاور مالی و آموزگار زندان است، از این راه با دشواری‌های زندگی در زندان مقابله می‌کند و جایگاهی برای خود می‌یابد. او که به راستی بی‌گناه است «بیست و هشت سال را از طریق دوست شدن با دیگران و کشف هویتی که ناشی از اشتیاق به آزادی دنیای بیرون است، تاب می‌آورد.» در ابتدا رِد بر این باور است که او نمی‌تواند بیرون از دیوارهای زندان دوام بیاورد زیرا آزادی مفهومی ترسناک است، اما احساس امیدواری «به رفتارش انرژی می‌ده و اونو به سمت هدفش هدایت می‌کنه».
به علاوه، ساموئل نورتون با «جابجا کردن اضطراب از طریق تحریف واقعیت»، مفهوم دفاع‌های روانی زیگموند فروید را نمایش می‌دهد. رئیس زندان با انتقال اندی به سلول انفرادی برای «جامه‌ی مبدل پوشاندن به رفتارهای تهدیدآمیزش» در واقع اضطراب خود را از طریق مکانیزم دفاعی فرافکنی به اندی نسبت می‌دهد. او همچنین در لوای «قطعه‌ی آتش و گوگرد از کتاب مقدس» به بهای جان دیگران منافع خود را تأمین می‌کند، کاری که نمایانگر مکانیزم دفاعی توجیه عقلانی است. هرچند داستان در یک مکان مشخص، یعنی زندان شاوشنک، رخ می‌دهد، شخصیت‌هایش انواع مختلفی از مسائل روانشناختی را نشان می‌دهند که بر دیدگاه هر فرد از آزادی تأثیر می‌گذارد.
روشن است که اندی از طریق «پذیرفتن نقش‌های مختلف برای رسیدن به تعریفی از خود و یافتن آنچه که هست» در جستجوی هویت یا «احساس خویشتن» خویش است. مسئله‌ی انگیزه را آنجا می‌بینیم که رِد به مکزیک می‌گریزد زیرا میلش به آزادی، این مشوق مثبت، «او را وامی‌دارد انگیزه‌هایش را ارضا نماید.» همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، مکانیزم‌های دفاعی فروید را می‌توان در شخصیت ساموئل نورتون دید. او برای کاهش اضطراب خود، هیجان‌هایش را به اندی فرافکنی می‌کند و سعی دارد رفتارها و «خودخواهی»اش به هزینۀ دیگران را توجیه کند. فیلم به شکلی اصیل مفهوم هویت، انگیزۀ مربوط به یک میل و کاهش اضطراب از طریق سازوکارهای دفاعی را به تصویر می‌کشد.
تحلیل روانشناختی رفتار شخصیتهای فیلم را می‌توان از ابتدا تا انتهای آن انجام داد. در سرتاسر فیلم درون‌مایه‌ی آزادی با استفاده از اصطلاحات روانشناسی مانند هویت، انگیزش و مکانیزم‌های دفاعی فروید، برجسته است. آنچه به رفتار شخصیت‌ها شکل می‌دهد آزادی و داشتن زندگی مستقل است که لزوماً در خارج از زندان تأمین نمی‌شود، بلکه به دیدگاه یا نگرش شخص به زندگی بستگی دارد. برای همین است که اندی می‌گوید «اگه می‌خوای مشغول مردن نشی، مشغول زندگی شو».
- اگر علاقه به تحلیل روانشناختی فیلمها دارید مقاله تحلیل «بیماری‌های روانی در بازی تاج و تخت» و «انیمیش inside out» را مطالعه کنید.
مترجم: پیوند جلالی
خواندنی‌های بیشتر
چگونه توجه آگاهی به ما کمک می‌کند تا روابط شادتری داشته باشیم؟ MBRE چیست؟
توجه آگاهی نگرشی به زندگی است که به شما کمک می‌کند تا گشوده، دلسوز و خودآگاه باشید. توجه آگاهی این امکان را برای شما فراهم می‌کند تا حضور بیشتری داشته... بیشتر بخوانید
ازدواج در ایران به چه شکلی بهتر است؟ چه زمانی باید برای مشاوره ازدواج مراجع نمود؟
بگذارید با این سوال شروع کنم که چرا این حیطه به این اندازه اهمیت دارد؟ چرا مسیر شناخت، عشق، ازدواج در کشورمان تا حدود زیادی اهمیت دارد؟ جواب را در چند... بیشتر بخوانید
نظریه‌ی ذهن چگونه می‌تواند به ازدوج کمک کند؟
ژان پیاژه در نظریه‌ی رشد شناختی به تفکر کودکان در مرحله‌ی پیش عملیاتی، تفکر خود محورانه می‌گوید.تفکر خود محورانه یا دیدگاه خود_میان بینی، از منظر ژان... بیشتر بخوانید
نگرش در ازدواج چه اهمیتی دارد؟
نگرش را می‌توان مجموعه‌ای از عقیده و باور و هیجان و در واقع بخشی از ساختار شناختی دانست، که فرد با داشتن آن‌ها به مسائل، اشیا، روابط، اتفاقات و... بیشتر بخوانید
درگیری های زناشویی را چگونه مدیریت کنیم؟
در موارد زیادی پیش می‌آید که زن و شوهری به دلیل مشکلات ناشی از درگیری و اختلافاتی که با هم دارند به مشاور مراجعه کنند. تعارض‌ها مشکلات گوناگونی به همر... بیشتر بخوانید
