چاقی چیست؟
چاقی اینگونه تعریف می‌شود: داشتن وزن بیش از ۳۰ کیلوگرم وزن مازاد بر وزن مناسب. کمتر از این مورد اضافه وزن نامیده می‌شود. چاقی به شدت در حال افزایش است. چاقی فیزیکی در هر دو جنس تقریباً یکسان است اما زنان بیشتر خودشان را چاق می‌دانند.
چاقی به ایجاد دیابت، فشار خون و بیماری قلبی کمک می‌کند. علاوه بر این، افراد چاق مورد مسخره می‌شوند. آنها متهم می‌شوند که شکمو و بی‌اراده هستند. اما بداید بدانیم در اکثر موارد علت چاقی ژنتیکی است نه پرخوری. با روان حامی همراه باشید تا علل ژنتیکی و پرخوری را در چاقی بررسی کنیم.
چاقی مسئله پیچیده‌ای است که عناصر متابولیک، تغذیه‌ای، روانشناختی و اجتماعی بر آن اثر می‌گذارد. در واقع اگر بپرسیم که مردم چگونه چاق می‌شوند مثل این است که بپرسیم مردم چگونه به پاریس می‌روند؟ برای رفتن به پاریس راه‌های زیادی وجود دارد. این که کدام راه انتخاب شود وابسته به این است که الان در کجا هستید.
عواملی که به چاقی منجر می‌شوند در دوطبقه قرار می‌گیرند: ۱) ژنتیکی و ۲) پرخوری. بعضی مردم چاق می‌شوند زیرا از لحاظ ژنتیکی اسعداد چاقی دارند، یعنی بدنشان استعداد تبدیل مواد غذایی به چربی را دارد. به این خاطر برای چاقی آنها دلایل متابولیک وجود دارد. علت دیگر، پرخوری است. در کل می‌توان گفت که چاقی محصول تعامل علت ژنتیک و پرخوری است.
عوامل ژنتیک
عوامل ژننتیکی در چاقی نقش دارند
چاقی از والدین به ارث می‌رسد. در خانواده‌هایی که والدین چاق نیستند تنها ۱۰ درصد فرزندان چاق شوند. در خانواده‌ای که یکی از والدین چاق است ۴۰ درصد امکان چاقی فرزندان وجود دارد. وقتی هر دو والد چاق هستند احتمال چاقی فرزندان به ۷۰ درصد می‌رسد.
چاقی در دوقلوها
یکی از روش‌های جمع‌آوری شواهد برای تأیید نقش ژنتیک در چاقی مطالعه‌ی دوقلوهاست. چون دوقلوهای همسان ژن‌های مشترک دارند اگر هر دو چاق باشند پس ژنتیک در چاقی نقش دارد.
در آزمایشی ۱۲ جفت دوقلوی همسان قبول کرده بودند که به مدت ۱۰۰ روز در یک خوابگاه زندگی کنند. هدف آزمایش این بود که آنها چاق بشوند! آنها باید روزی ۱۰۰۰ کالری بیشتر می‌خورند. یعنی روز چهار وعده غذایی پرحجم. همچنین آنها اجازه نداشتند فعالیت بدنی زیادی داشته باشند. مثلاً حق ورزش نداشتند. باید بیشتر فعالیت‌های نشستنی انجام می‌دادند. مثلاً تلویزیون تماشا کنند. وقتی آزمایش تمام شد تمام شرکت‌کننده‌ها افزایش وزن پیدا کرده بودند. میزان افزایش بین ۳ تا ۱۴ کیلو متغیر بود.
اما میزان چاق شدن بین هر جفت دوقلو با جفت دیگر متفاوت بود. محل چاقی نیز یکسان بود. یعنی اگر یکی از دوقلوها چاقی شکمی را تجربه کرده بود دیگری نیز از ناحیه‌ی شکم چاق شده بود. اگر یکی از دوقلوها در کمر و ران چاق شده بود دیگر نیز در همانجا چاق شده بود.
نتایج این آزمایش نشان میدهد که هم میزان کالری غذا و هم ژنتیک به افزایش وزن کمک می‌کنند. از آنجا که شرکت‌کنندگان در تحقیق چاق شدند، می‌توان نتیجه گرفت کالری اضافه به افزایش وزن تبدیل می‌شود. از آنجا که نوع و میزان چاقی در هر جفت دوقلو یکسان بود و با جفت‌های دیگر متفاوت بود می‌توان گفت که عوامل ژنتیک در چاقی نقش دارند.
همچنین بر اساس این نتایج نباید تمام افراد چاق را با یک چشم نگاه کرد و گفت آنها بیشتر از سایر مردم غذا می‌خورند. تمام دوقلوهای شرکت‌کننده در این پژوهش به یک اندازه غذا خورده بودند. اما میزان چاقی در هر جفت دوقلو متفاوت بود. در واقع میزان افزایش وزن بین ۳ تا ۱۴ کیلو بوده است. بنابراین به نظر می‌رسد وجود تفاوت در چاقی به علت تفاوت در متابولیسم ایجاد می‌شود. بدن بعضی از افراد کالری بیشتری را به چربی ذخیره می‌کند.
منتقدان این مطالعه معتقدند که چون دوقلوهای همسان، علاوه بر ژن‌های مشترک، محیط متشرکی دارند، شاید علت مشابهت آنها محیط مشترک باشد. بنابراین پیشنهاد می‌کنند دوقلوهای همسانی را بررسی کنیم که از هم جدا بزرگ شده‌اند. نمونه‌ی این مطالعه در سوئد انجام شد. در این تحقیق ۹۳ دوقلوی همسانی که با هم بزرگ شده بودند با ۱۵۳ دوقلویی که جدا از هم بزرگ شده بودند مقایسه شدند. نتایج نشان داد دوقلوهای جدا از هم بزرگ‌شده نیز در چاقی شباهت زیادی به هم دارند. در واقع شباهت آنها به اندازه‌ی دوقلوهای با هم بزرگ‌شده بود. بنابراین ژن‌ها عامل مهم وزن و اضافه وزن هستند.
سلول‌های چربی
برای بررسی دقیق‌تر نقش ژن‌ها باید مکانیسم تأثیرگذاری آنها را بررسی کرد. یکی از این مکانیسم‌ها سلول‌های چربی هستند. سلول‌های چربی محل ذخیره‌ی چربی‌اند. در بدن افراد بالغ حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیارد سلول چربی وجود دارد. علاوه بر تعداد، اندازه‌ی سلول‌های چربی نیز نقش مهمی دارند. هر چقدر در بدن کالری مصرف نشود اندازه‌ی سلول‌های چربی بزرگتر می‌شود.
افراد چاق چند میلیارد بیشتر از افراد عادی سلول چربی دارند. تقریباً حدود سه برابر. چون بین ژن‌ها و تعداد سلول‌های چربی رابطه وجود دارد و چون بین سلول‌های چربی و چاقی رابطه وجود دارد می‌توان نتیجه گرفت که ژن‌ها با چاقی رابطه دارند.
افراد چاق تعداد سلول‌های چربی بیشتری دارند و بیشتر از سایر افراد گرسنه می‌شوند. بدن انسان به صورت دستگاه ذخیره‌ساز چربی عمل می‌کند. از این رو چربی را ذخیره می‌کند تا در زمان قحطی بدن به اندازه‌ی کافی انرژی داشته باشد.
نقطه تنظیم وزن
ژن‌ها برای میزان وزن یک نقطه‌ی تنظیم تعیین می‌کنند. به عبارتی دیگر، مغز وزن بدن را در سطحی که ژنتیک از پیش تعیین کرده است نگه می‌دارد. طبق این نظریه وقتی وزن کم یا زیاد می‌شود مغز سرعت متابولیسم اولیه را تنظیم می‌کند تا وزن بدن در نقطه تنظیم باقی بماند. سرعت متابولیسم اولیه سرعتی است که بدن در حال استراحت کالری‌ها را می‌سوزاند. هر چه این سرعت کمتر باشد فرد راحت‌تر چاق می‌شود. متابولیسم اولیه به قد، وزن، جنیست، و فعالیت غده تیروئید وابسته است.
بعضی از محققان نقطه‌ی تنظیم را زیر سوال برده‌اند و نظریه‌ی نقطه‌ی تثبیت را بیان کرده‌اند. در این نظریه گفته می‌شود که وزن بدن و میزان چربی بر اساس محیط اطراف فرد تثبیت می‌شود. وقتی شما در محیط پر از مواد خوراکی قندی و پرچرب قرار دارید نقطه‌ی تنظیم هرگز تثبیت نمی‌شود و یا اینکه دائماً افزایش پیدا می‌کند. طرفداران این نظریه معتقدند که که وزن بدن را تعامل ژنتیک و محیط تعیین می‌کند. چون ژنتیک فرد به سرعت تغییر نمی‌کند وزن بدن تا زمانی که محیط نسبتاً ثابت باقی بماند ثابت باقی خواهد ماند. به عبارت دیگر تا زمانی که در یک یا چند عامل موثر در وزن تغییر دایمی به وجود نیاید وزن بدن ثابت خواهد ماند. نظریه‌ی نقطه‌ی تثبیت برخلاف نقطه‌ی تنظیم که فقط بر متابولیسم تأکید می‌کند بر عوامل معتددی تأکید دارد. تفاوت دیگر در این است که طبق نقطه‌ی تنظیم بدن افراد چاق از چاقی دفاع می‌کند. اما طبق نظریه‌ی نقطه تثبت افراد می‌توانند بر اساس کاهش غذا و ورزش کردن نقطه تثبیت وزن را کاهش دهند.
بنابراین ژن‌ها به طرق مختلف بر چاقی تأثیر می‌گذارند: وجود تعداد زیاد سلول‌های چربی، بالا بودن نقطه‌ی تنظیم و پایین بودن سرعت متابولیسم اولیه.
پرخوری
پرخوری یکی از اصلی ترین علت های چاقی است.
جای تردید نیست که پرخوری به افزایش وزن و چاقی منجر می‌شود. عوامل روانشناختی مؤثر در پرخوری عبارت اند از شکست در تغذیه‌ی کنترل‌شده و برانگیختگی هیجانی.
شکست در تغذیه‌ی کنترل‌شده
در نظریه‌ی تغذیه‌ی کنترل‌شده مطرح می‌شود که رژیم غذایی می تواند به لاغر شدن کمک کند. به عبارت دیگر یعنی تلاش ارادی برای کنترل تغذیه به منظور کنترل وزن. شاید مشاهده کرده‌اید که بعضی افرد بعد از مدتی رژیم گرفتن، پرخوری می‌کنند و در نتیجه چاق می‌مانند. این افراد چند روز رژیم می‌گیرند و بعد پرخوری می‌کنند یعنی عملاً کالری‌هایی را به بدنشان وارد می‌کنند که در صورت رژیم نگرفتن این میزان کالری را دریافت نمی‌کردند. چون تغذیه‌ی کنترل‌شده تلاش ارادی و هدفمند برای کنترل تغذیه است وقتی کنترل از دست می‌رود مقدار کالری بیشتری وارد بدن می‌شود.
مطالعات نشان داده‌اند که افراد را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: آنهایی که به صورت ارادی میزان غذای خود را کنترل می‌کنند و آنهایی که چنین کاری نمی‌کنند. اما سرنوشت این دو دسته از آدم‌ها در رفتارهای غذایی و افزایش وزن چیست؟ در یک آزمایش از این دو دسته افراد خواسته شد که یک milkshake یا دو تا و یا هیچی نخورند. سپس به آنها بستنی‌های مختلفی با طعم‌های متفاوت داده شد و به آنها گفته شد هرچقدر دوست دارید بستنی بخورید. نتایج نشان داد آنهایی که تغذیه‌ی کنترل‌شده نداشتند هرچقدر در مرحله‌ی اول milkshake بیشتری خورده بودند در این مرحله بستنی کمتری خوردند. اما افرادی که در گروه تغذیه‌ی کنترل‌شده قرار داشتند هرچقدر در مرحله‌ی اول milkshake بیشتر خورده بودند در مرحله‌ی دوم نیز بستنی بیشتری خورده بودند. بنابراین افرادی که تغذیه‌ی کنترل‌شده دارند و به این خاطر میل عادی خود به بیشتر غذا خوردن را نادیده می‌گیرند بعدها احساس سیری خود را نیز نایده خواهند گرفت و دست به پرخوری خواهند زد. یعنی در این دسته از افراد احساس سیری باعث متوقف شدن خوردن نمی‌شود. به همین دلیل است که تلاش ارادی برای رژیم گرفتن معمولاً اثر معکوس دارد.
برانیگختگی هیجانی
افرادی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند، معمولاً می‌گویند که وقتی عصبی یا مضطرب هستند بیشتر می‌خورند و شواهد تجربی نیز ادعا را تأیید کرده است. در آزمایشی معلوم شد که آزمودنی‌های چاق در مواقعی که اضطراب دارند بیشتر می‌خورند در حالی که آزمودنی‌های عادی در مواقعی که اضطراب ندارند بیشتر می‌خورند. تحقیقات نشان داده است که برانگیختگی هیجانی می‌تواند باعث پرخوری شود.
منبع:
زمینه روانشناسی هیلگارد، ترجمه مهدی گنجی
خواندنی‌های بیشتر
کوری عاطفی؛ اولین قدم در شروع خیانت زناشویی و نقش زوج درمانگر
افراد بسیار راحت‌تر درباره احساسات فیزیولوژیکی خودشان صحبت می‌کنند و آنها را می‌شناسند اما نمی‌نتوانند هیجانات خود را یا آنچه که از نظر احساسی تجربه... بیشتر بخوانید
یالوم و نظریه رواندرمانی؛ تکنیک ها و آسیب شناسی
اروین یالوم درمانگری قصه‌گوست که علاوه بر کتاب‌هایی مانند رواندرمانی اگزیستانسیال یا هنر درمان که به‌عنوان کتابِ درسی در دانشگاه‌های نقاط مختلف جهان... بیشتر بخوانید
روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟ آشنایی با مفاهیم و کاربردهای آن
درطول سالهای اخیر شاهد رشد نیازمندی به علم روانشناسی در جامعه خود هستیم. این را می توان از افزایش تعداد مراکز خدمات روانشناسی و مشاوره، افزایش تع... بیشتر بخوانید
کوهات و روانشناسیِِ خود
هدف از نوشتن این مقاله آشنایی شما با کوهات و روانشناسی خود و درک نحوه پیدایش، اصطلاحات و مفاهیم آن است. همچنین در راستای درک بهتر نقش کلیدی دوران اول... بیشتر بخوانید
چگونه از روانشناسی ورزشی برای بهبود آموزش و یادگیری استفاده کنیم؟
چه کسی می‌تواند علاقه‌اش به المپیک، Super Bowl یا NBA را انکار کند؟ اگر از بیشتر دانش آموزان سال اول خود بخواهید که Michael Jordan، Jeff Gordon ی... بیشتر بخوانید
