چگونه از حسادت کودکمان به بچه‌ی کوچک‌تر جلوگیری کنیم؟

حسادت باعث می‌شود کودک از کودکی کردنش لذت نبرد. گاهی حسادت کودک به‌قدری شدید می‌شود که ترجیح می‌دهد طرف مقابلش را بکشد. راهکارها و فرزند پروری‌هایی سبب می‌شود حسادت را کنترل کنیم یا مانع بروز آن شویم؛ مثل آماده کردن کودک برای فرزند جدید، رعایت تناسب فاصله سنی فرزند اول با دوم، آموزش برای بیان احساسات و… همچنین یک سری رفتارها باعث ایجاد یا تشدید حسادت می‌شود مثل سرزنش شدید یا کتک زدن فرزندی که حسادت کرده است یا دور شدن از فرزند قبلی با آمدن فرزند جدید، سبک فرزند پروری مستبدانه و…که در ادامه پس از بیان آن‌ها راهکارهایی ارائه خواهد شد.

هدف ما از پرورش کودکان این است که آن‌ها را افرادی شاد، بی‌گزند و شایسته تربیت کنیم. در جامعه‌ایی که تجمل‌گرایی و رقابت برای مادیات را تشویق می‌کنند، رها کردن کودکان از رشک و حسادت یک مأموریت سنگین است.

حسادت باعث می‌شود کودکان از بازی یا درس خواندن باهم کلاس‌های خود لذت نبرند و نتوانند با یکدیگر دوست شوند. زمانی که به آن‌ها یاد بدهیم از چیزی که دارند لذت ببرند و یا نسبت به آن‌کسی که هستند حس غرور و محبت داشته باشند، رقابت ناسالم و حسادت به حداقل می‌رسد.

ازنظر دانشمندان اخلاق حسود زوال نعمت را از شخص مورد حسد تقاضا می‌کند ولی شخصی که غبطه می‌خورد به‌جای اینکه تقاضای زوال و نابودی کند احساس می‌کند دیگران از او جلوتر هستند، یا به گونه ایی احساس نیاز می‌کند؛ نیاز به برجسته شدن، نیاز به کامل شدن؛ در این صورت برای آن چیزی که غبطه خورده تلاش سالم می‌کند.

روانشناسان رمز پیشرفت و تکامل انسان‌ها را در پیدایش همین نیاز می‌دانند چون تا تعادل آدمی به هم نخورد و احساس احتیاج نکند هرگز نمی‌تواند به موفقیت برسد.

اما دلیل حسادت هر چه باشد باعث می‌شود ما احساس خشم، غم و حتی نگرانی داشته باشیم. حسادت قسمت عادی از انسان است.

بیشترین زمانی که پدران و مادران با حسادت کودکانشان روبه‌رو می‌شوند و از آن گلایه می‌کنند، با تولد فرزند جدید است. بهتر است تولد نوزاد بافاصله زمانی ۲ تا ۴ سال نسبت به فرزند اول اتفاق بیافتد. هر چه سن کودک بالاتر می‌رود فرزندان بیشتر حسادت می‌کنند.

بهترین راهکار برای مقابله با حسادت کودکان ۲ تا ۳ ساله:

نباید خیلی زود از تولد نوزاد با کودک گفت‌وگو کنید. چون درکی از زمان ندارد برای کودک خیلی مشکل است ۹ ماه به انتظار نوزاد بنشیند. بهتر است تا ماه‌های آخر صبر کنید مگر اینکه متوجه تغییرات ظاهری مادر شود.

کارهایی که ممکن است بعد از تولد فرزند جدید نتوانید انجام دهید را لیست کنید و تا به دنیا آمدنش، به‌مرور از وظایفتان کم کنید تا نوزاد آسیب نبیند. مثلاً بعد از تولد نوزاد ممکن است به خاطر شب‌زنده‌داری‌ها، نتوانید هرروز برای صبحانه و به مهدکودک رساندن فرزندتان بیدار شوید. پس یکی دو ماه قبل گاهی این وظیفه را به پدر بسپارید تا با تولد نوزاد کودک بزرگ‌تر احساس تغییر زیادی نکند. یا در صورت لزوم اگر به نیروی کمکی بیشتری مثل پرستار کودک نیاز دارید، این کار را قبل از به دنیای آمدن فرزند جدید انجام دهید.

بهترین راهکار برای مقابله با حسادت‌ کودکان ۴ تا ۶ ساله:

بزرگ‌ترین ترس کودک در این سن ترس از رها شدن و تنهایی است. بهتر است کودک را برای مدت کوتاهی در روز تنها بگذارید؛ مثل رفتن به فروشگاه مواد غذایی. برای کودکتان یک موسیقی آرام‌بخش یا کارتون پخش‌کنید و از او بخواهید برای مدتی در خانه تنها باشد؛ با این کار این ترس از وحشت قبل به یک دل‌تنگی تبدیل می‌شود.

بهترین راهکار برای مقابله با حسادت‌ کودکان بزرگ‌تر از ۷ تا ۸ ساله:

وقتی از کودک در این سن بپرسید آیا خواهر یا برادر تازه به دنیا آمده‌ات را دوست داری یا نه؟ می‌گویند: آره یا نه همین؛ توضیحی دیگر یا کامل‌تری بیان نمی‌کنند. شما به‌عنوان پدر و مادر باید تلاش بیشتری برای بیان احساس کودکتان کنید. چون اگر کودک یاد نگیرد احساسش را بیان کند با کمترین مسئله‌ای که باب میلش نباشد رفتارهای ناخوشایندی مثل بی‌احترامی، عقب‌افتادگی درسی یا نادیده گرفتن آگاهانه نوزاد از خودش بروز می‌دهد.

هر کودکی زمانی از شبانه‌روز را برای صحبت کردن دوست دارد. برای کودکان وقت بگذارید. داستان‌ها، افسانه‌ها و حکایت‌های قدیمی نکات اخلاقی پند‌آمیز بسیاری دارند. این داستان‌ها به‌طور غیر‌مستقیم، نتایج اخلاقی را منعکس می‌کنند. ازاین‌رو حتی اگر درباره‌ی حسادت نکردن و… مستقیماً با کودک حرف نزنید، او مفاهیم لازم اخلاقی را به‌طور ضمنی دریافت خواهد کرد. خواندن این‌گونه داستان‌ها را به عادت تبدیل کنید (ایجاد عادت خوب).

سعی کنید درباره‌ی ویژگی‌های خوب اخلاقی مانند کمک به دیگران، پرورش افکار و نیات خوب و… برای فرزند‌تان داستان بخوانید. با کتاب‌خوانی برای کودکان و به کمک این داستان‌ها و حکایات می‌توانید به او بفهمانید آنچه انجام می‌دهد اشتباه است.

با او از معایب و محاسن تک‌فرزندی صحبت کنید و از عشق و علاقه ایی که به او دارید بگویید تا مطمئن شود که تنها شرایط عوض‌شده و چیزی از علاقه‌ی شما به او کم نشده و شما مثل قبل او را دوست دارید. باید به کودکانمان بیاموزیم روی هدف‌های خودشان بایستند و مدام خودشان را با دیگران مقایسه نکنند و به خصوصیات فوق‌العاده­ای که دارند فکر کنند چراکه همین‌که بفهمند خودشان چقدر خوشحال و خوشبخت هستند حسادت کم‌کم از بین می‌رود.

به کودکمان بیاموزیم که اگر دوست صمیمی‌اش دوستی پیدا کرد به او حسادت نورزند، چراکه هرکسی صاحب دیگری نیست و آدم‌ها آزادند با هرکسی بخواهند دوست شوند.

برخورد با حسادت کودکان، چند اشتباه رایج بزرگ‌ترها و پیشنهاد درمانی

• مراقبت بیش‌ازحد: مراقبت بیش‌ازحد و سپس رها کردن او در این وضعیت آسیب‌زا است. ممکن است زمانی که یک کودک با اعتمادبه‌نفس را می‌بیند، محتاط، ترسو و خجالتی شود که منجر به حسادت به آن کودک می‌شود.
• والدین مستبد: در سبک فرزند پروری مستبدانه والدین کنترل بیش‌ازحدی روی کودک دارند و این منجر به شکل‌گیری حسادت نسبت به دیگر هم‌سن‌هایش می‌شود؛ چون او با کمبود اعتمادبه‌نفس و احساس قدرت کمتر نسبت به همسالانش بزرگ می‌شود.
• مقایسه کردن کودک با دیگران: مقایسه با دیگران منجر به رقابت شدید و عدم اعتمادبه‌نفس و درنتیجه منجر به حسادت می‌شود.
• گفتن این جمله که با نوزاد جدید زندگی ما شاد می‌شود و ما را سرگرم می‌کند: بلکه از ناتوانی‌های کودک بگویید مثلاً: گریه می‌کند، نیاز به شیر و مراقبت زیادی دارد.
• در اختیار گذاشتن وسایل فرزند دوم برای نوزاد تازه متولدشده: این کار باعث می‌شود فرزند شما حس کند باوجود فرزند جدید دیگر محبتی از شما دریافت نمی‌کند و نگران می‌شود و به نوزاد حسودی می‌کند. اگر قرار بر این کار هم باشد باید برای فرزند اول وسایل نو و جدیدی بخرید و بعد وسایل او را در اختیار نوزاد قرار دهید. یا هنگام خرید سیسمونی برای فرزند اولتان چیزی که دوست دارد بخرید و در انتخاب وسایل نوزاد از او کمک بگیرید؛ و در دوره‌های بعدی عادل باشید و اگر برای فرزندی هدیه خریدید برای دیگری هم حتی شده کوچک یک هدیه بخرید.
• سرزنش و عصبانیت از فرزند اول: اغلب بعد از متولد شدن نوزاد جدید، فرزند اول یک سری واپس روی‌هایی انجام می‌دهد. مثلاً کودکانه حرف می‌زند یا دچار شب‌ادراری می‌شود؛ که دلیلش فشار روانی شدیدی است که بر او واردشده است. او را سرزنش یا دعوا نکنید که تنش و اضطرابش بیشتر می‌شود و اوضاع بدتر می‌شود. بعد از چند هفته اگر به‌درستی برخورد شود این مشکل حل می‌شود؛ مثلاً وقتی شلوارش را خیس کرد اخم نکنید، او را سرزنش نکنید؛ خیلی عادی برخورد کنید انگار که اتفاقی نیفتاده است. به او بگویید لباست کثیف شده یا خیس شده آن‌ها را عوض کن.

حتی اگر متوجه کتک زدن یا آسیب رساندم فرزند اولتان به نوزاد شدید تنبیه کردن یا سرزنش او نتیجه عکس دارد. برای جلوگیری از این آسیب آن‌ها را به‌هیچ‌وجه تنها نگذارید و برای کاهش هیجانات منفی، او را در آغوش بگیریم، نوازش کنیم و ماساژ بدهیم. این رفتار می‌تواند سریعاً سطح استرس و ناراحتی کودک را پایین آورد.

درباره‌ی روابط خودمان و خواهر و برادر‌هایمان با او صحبت کنیم و به او بگوییم که همه‌ی خواهر و برادر‌ها گاهی از دست هم ناراحت می‌شوند ولی این دلیل نمی‌شود که همدیگر را دوست نداشته باشند.

• فرستادن فرزند اول به مکان دیگر: وقتی نوزاد به دنیا آمد فرزند قبلی را به خانه‌ی دیگر (مادربزرگ) نفرستید؛ این کار حس خوشایندی برایش ندارد و حس می‌کند شما او را از خودتان دور می‌کنید. یا خیلی از والدین به‌محض به دنیا آمدن نوزاد او را در مهدکودک می‌گذارند؛ این اشتباهی رایج است که بهتر است فرستادن فرزند قبلی به مهد قبل از به دنیا آمدن نوزاد اتفاق بیافتد.

بااینکه حسادت یک حس طبیعی است اما به‌طورکلی، کودکان از ما بزرگ‌ترها الگو می‌گیرند. اگر ما والدینی حسودی نباشیم احتمال اینکه فرزندانمان حسود باشند کمتر است. همچنین با سبک‌های فرزند پروری مناسب می‌توانیم این حس را مدیریت کنیم.

• مانع از آغوش گرفتن نوزاد: هنگامی‌که فرزند اولتان می‌خواهد نوزاد تازه به دنیا آمده را در آغوش بگیرد مانع نشوید و اگر نگران سلامتی و جان او هستید از فرزندتان بخواهید بنشیند و با مراقبت خودتان نوزاد را در آغوشش بگذارید. آغوش گرفتن در حالت نشسته صدمه وارده به نوزاد را به حداقل می‌رساند. همچنین از این طریق پیوند عاطفی آن‌ها را بیش‌تر می‌کنید.
• بی‌توجهی هنگامی‌که چیز جدیدی می‌خواهد:

یکی از رایج‌ترین نوع حسادت کودکانه، حسادت به اسباب‌بازی‌ها، لباس‌ها و دارایی‌هایی است که دیگران دارند و او ندارد. اگر تهیه چنین چیز‌هایی از عهده‌ی شما خارج است، به او پس‌انداز کردن را بیاموزید و بگویید می‌تواند با پول‌های روزانه و یا عیدی‌های خودش، چنین وسایلی را بخرد.

البته در کنار این موضوع گذشت‌ را هم به او بیاموزید. این‌که بداند برخی از هم‌سالان او همین چیز‌هایی که کودکتان در اختیار دارد را هم ندارند به او کمک می‌کند که حسادت کم‌تری به دیگران بورزد و حتی به دوستانش کمک کند تا از داشته‌هایش استفاده کنند.

این آغاز راه است و کودک شما علاوه بر شکر گذاری، بخشیدن چیز‌های خوب را هم خواهد آموخت. همچنین کودکانمان را در انجام کارهای خیر و کمک به دیگران سهیم کنیم. چون زمانی که به دیگران کمک می‌کنیم وقت و زمانی برای حسادت کردن نداریم.

این اقدام یکی از مؤثرترین کار‌هایی است که می‌توانید درزمینه‌ی درمان حسادت کودکان انجام دهید. کودکان را طوری هدایت کنید که همدیگر را حمایت کنند. آن‌ها را به مشارکت، همکاری و قدر ‌نهادن به تلاش‌های دیگران تشویق کنید تا تکرار این رفتار‌ها در کودک بیش‌تر شود. مثلاً اگر فرزند‌تان به خرید دوچرخه برای برادر بزرگ‌تر و یا نمرات خوب هم‌کلاسی‌‌اش حسادت می‌کند، کنار او بنشینید و به او یاد‌آوری کنید که او هم در زندگی موفقیت‌هایی داشته و یا به خاطر کار خوبی که کرده جایزه گرفته و تشویق شده است. با این روش علاوه بر این‌که به او گوشزد می‌کنید که حسادت را کنار بگذارد، از ناراحتی‌اش نیز می‌کاهید.

به‌طورکلی در محیط‌های خانوادگی که مادران شیوه منظم و ثابتی در تربیت کودک خود ندارند و برخورد‌شان بی‌ثبات و متغیر است، بیش از سایر خانواده‌ها، رفتار‌های حسادت آمیز مشاهده می‌شود. اگر میان همسران تضادی باشد، فرزندی که از یک یا چند جهت به یکی از آن‌ها شبیه است، هدف خشم و قصاص دیگری قرار می‌گیرد، طفلی که این‌گونه مورد بی‌مهری واقع می‌شود، به خواهر یا برادری که بر‌خلاف خودش از محبت و نوازش بر‌خوردار است، حسد می‌ورزد.

منبع:

۱)فیض، جواد. رفتار من با کودک من. تهران: اساطیر، ۱۳۸۹.

۲)ویگانت، مالی.راهنمای کودک برای رهایی از حسادت. (ترجمه برزو سریزی). تهران: صابرین،۱۳۹۷

۳) برگرفته از خلاصه سخنرانی دکتر هلاکویی

ما را در تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید.