اگر کودکمان مورد آزار جنسی قرار گرفت چه کنیم؟ نشانه‌های آزار جنسی کودک چیست؟

سوء رفتار با کودک یک مشکل جهانی است که عواقب جدی و طولانی‌مدت را برای کودک و خانواده وی در بردارد.به‌طورکلی سوء رفتار می‌تواند به شکل‌های مختلف ازجمله عاطفی، جنسی، رفتاری، غفلت و … باشد که دراین‌بین سوء رفتار جنسی یکی از مخرب‌ترین انواع سو رفتار با کودک است که در دهه‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است. کودک‌آزاری جنسی به‌عنوان اشتغال، استفاده، ترغیب، تهدید و اجبار کودک جهت شرکت و یا کمک به فرد دیگر برای شرکت در رفتار جنسی و یا شبیه‌سازی چنین رفتاری است. این کار باهدف تولید تصویر، تجاوز، آزار جنسی ، فحشا، زنای با محارم و سایر اشکال بهره‌کشی جنسی از کودکان صورت می­گیرد.

افزایش چشمگیر آمار آزار جنسی کودکان، آسیب‌پذیری بیشتر کودکان باسن کم، آثار مخرب تجربه­ی آزار جنسی در آینده­ی کودک و اثبات این نکته در تحقیقات که این آسیب قابل‌پیشگیری است و همچنین آگاهی از مداخله‌های مناسب پس از تجربه­ی آسیب می­تواند آثار این موضوع را تا حد بسیار زیادی خنثی کند و… همه و همه می­طلبد که به این موضوع توجه ویژه­ای کرده و آگاهی خود و کودکانمان را افزایش دهیم تا بتوانیم تا حد امکان از این موضوع جلوگیری کرده و یا در مواجهه با خطر منطقی‌ترین عملکرد را داشته باشیم

پس در ادامه به طرح نکات مهم دراین‌باره می­پردازیم:

چه کودکانی بیشتر در معرض خطر آزار جنسی هستند؟

مطالعات نشان می­دهد که گروه خاصی از کودکان به‌احتمال بیشتری مورد آزار جنسی قرار می­گیرند. پس در چنین شرایطی خانواده و اطرافیان کودک باید نظارت بیشتری بر کودک اعمال کنند.

• کودکانی که والدین آن‌ها طلاق گرفته‌اند و یا جدا از هم زندگی می­کنند و یا کودکی که بنا به شرایطی مدتی طولانی را بدون یکی از والدین زندگی می­کند.
• کودکی که همراه با نامادری، ناپدری زندگی می­کند.
• کودکی که والدین خشن و با رفتار خصومت‌آمیز دارد.
• کودکی که والدین معتاد و یا والدینی با مشکلات روانی دارد.
• کودکانی که خودشان ناتوانی‌های جسمی و ذهنی دارند.
• کودکی که در خانواده‌ای درهم‌تنیده، با ارتباط فیزیکی بیش‌ازحد و بدون مشخص بودن حدومرز روابط زندگی می­کند.
• کودکی که در خانواده‌ای با انزوای اجتماعی زندگی می‌کند.
• کودکی که در محیطی زندگی می‌کند که در همسایگی وی افراد بزهکار و خلاف‌کار وجود دارند.
• کودکی که در خانواده‌ای با ساختارهای خشک و غیر منعطف زندگی می­کند.

به نظر می­رسد دو ویژگی مهم در موارد ذکرشده وجود دارد که زمینه خطر را در این گروه‌ها افزایش می­دهد:

• شرایطی که در آن تعداد، نظارت و سرپرستی که کودک از والدین خود دریافت می‌کند ضعیف و یا نامتناسب است به‌طور مثال کودکی که با یکی از والدین خود زندگی می‌کند نسبت به سایر کودکان تحت نظارت کمتری است.
• شرایطی که کودک در آن دچار محرومیت و کمبود عاطفی است به‌طور مثال کودکی که والدینش او را پس می­زنند و یا نادیده می­گیرند ازلحاظ عاطفی آسیب‌پذیرتر است.

پس به‌طورکلی با نظارت و کنترل ضعیف و نامتناسب و یا محرومیت عاطفی، کودک مورد مناسبی برای متجاوزین است تا راحت‌تر او را وادار به یک رابطه جنسی کنند.

لازم به ذکر است که شرایط مطرح‌شده تنها احتمال آسیب کودک را افزایش می­دهد و به‌هیچ‌وجه این‌گونه نیست که کودکی با چنین شرایط خانوادگی لزوماً دچار این آسیب می­شود چه‌بسا کودکانی که باوجود چنین شرایطی از هر لحاظ وضعیت باثبات و مناسبی را تجربه می­کنند درحالی‌که کودکی بدون شرایط فوق دچار آسیب می­شود. ذکر این موارد نشان می­دهد که به دلیل بروز بیشتر آسیب جنسی در این گروه از کودکان بهتر است تحت مراقبت بیشتری قرار گیرند.

 

در چه موقعیت‌هایی احتمال وقوع آزار جنسی بیشتر است؟

• در موقعیت‌هایی که نظارت والدین به‌طور طبیعی در آن کاهش می­یابد و زمان و مکان مناسب برای کودک‌آزار فراهم می­شود مانند موقعیت­هایی که در آن فرد بزرگ‌سال با کودک و یا دو کودک برای بازی و تعامل تنها هستند در چنین مواردی بزرگ‌سالان ممکن است به‌صورت موقت وظیفه­ مراقبت از کودک را داشته باشد و بخواهد او را سرگرم کند و یا حتی مهارتی را به او آموزش دهد.
• حضور دو کودک در کنار یکدیگر به‌منظور بازی و سرگرمی به‌خصوص اگر تفاوت سنی بین آن‌ها قابل‌توجه باشد.
• در مواردی که والدین اعتماد بیش‌ازحد به برخی شرایط یا برخی افراد دارند که باعث می­شود به‌طور طبیعی نظارت خانواده کمتر شود در چنین موردی کودک‌آزار می­تواند به‌راحتی به کودک و خانواده وی نزدیک شده و زمان و شرایط لازم را برای آزار کودک پیدا کند.
• در مواردی که کودک‌آزار غریبه است چون شرایط مطرح‌شده در موارد قبلی را ندارد مجبور به فریب دادن یا ربودن یا تهدید بوده که احتمال آن کمتر از سایر موارد است ولی والدین باید بدون ایجاد اضطراب به کودک به‌صورت درست درباره­ی این موارد هشدار و آموزش مناسب دهند.
• مواردی که کودک دارای اعتمادبه‌نفس پایین، شرم و تردید است و کودک‌آزار نیز از این موضوع اطلاع دارد و یا می­داند که خانواده حرف کودک را باور نخواهد کرد احتمال آزار جنسی بالا می­رود
• در مواردی که والدین از فرزندشان غافل‌اند و کودک‌آزار از این موضوع آگاه است احتمال آزار جنسی بالا می­رود.
• در مواقعی که خانواده کودک متعصب هستند و یا به خاطر ترس از بدنامی و بی­آبرویی مسئله را مخفی می‌کنند درنتیجه کودک‌آزار از عواقب رفتار خود در امان می­ماند درنتیجه این عمل تداوم می­یابد.

 

چه باورهایی در مورد کودک‌آزاری جنسی غلط هستند؟

اولین باور غلط که خطرناک‌ترین نوع آن‌هم هست این موضوع است که آزار جنسی کودک توسط متجاوزین غریبه انجام می­شود و باید از کودک در مقابل افراد ناآشنا محافظت کرد و کودک در کنار افراد آشنا و اقوام در امنیت است ولی متأسفانه اکثر آزارهای جنسی کودکان توسط آشنایان انجام می­شود باید توجه کرد که معمولاً کسانی بیشتر دست به این عمل می­زنند که بیشترین زمان و فرصت و دسترسی را به کودک دارا هستند و کودک یا خانواده‌اش بیشترین اعتماد را به او دارند حتی متأسفانه در تعداد زیادی از تعرضات، متعرض یکی از محارم و حتی از بستگان درجه ۱ کودک بوده است که همین موارد نشان می­دهد که محافظت و آموزش به کودک باید همه‌جانبه باشد و نباید در این موضوع تفاوتی بین افراد آشنا و غریبه قائل شد.

باور غلط دیگر که تا حد زیادی با باور قبلی مرتبط است این است که افرادی که به کودکان تعرض می­کنند آدم‌های عجیب، بدقیافه، ژولیده، بدلباس و حتی بی خانواده، بی‌خانمان، بدون شغل و … هستند. درصورتی‌که تعداد زیادی از این افراد، انسان‌هایی کاملاً موجه و با تحصیلات و خانواده خوب هستند و تنها در این مورد دچار بیماری هستند درحالی‌که این بیماری نهان است و شما از آن خبر ندارید. گاهی حتی این افراد بااطلاع از این تصور غلط که در خانواده‌ها وجود دارد اتفاقاً خیلی خود را آراسته می‌کنند و طوری رفتار می­کنند که کسی به‌هیچ‌وجه احتمال چنین موضوعی را درباره‌ی آن‌ها ندهد. و به‌این‌ترتیب می­توانند به‌راحتی به مقصود خود برسند پس باید توجه داشته باشیم که ظاهر افراد و آنچه از جایگاه اجتماعی و خانوادگی خود به شما نشان می­دهند نمی­تواند به شما بگوید که این فرد کودک‌آزار است یا نه و به‌طورکلی ما نمی­توانیم هیچ گروهی را از این موضوع مبرا کنیم.

باور غلط بعدی به این صورت است که گروهی از افراد تصور می‌کنند که فقط دخترها مورد آزار جنسی قرار می­گیرند و یا اینکه پسرها می­توانند از خود در برابر این آسیب محافظت کنند در پاسخ به چنین تفکری باید گفت که باوجوداینکه همیشه میزان آزار جنسی در دختران بیش از پسران است، پسرها هم تا حد زیادی دچار این آسیب هستند و همچنین فاصله­ی بین تعداد به دختران و پسران مورد آزار به‌صورت پیش‌رونده‌ای در سالهای اخیر رو به کاهش است پس والدین باید به یک اندازه در امر حفاظت و آموزش به فرزند دختر و پسر خود کوشا باشند.

باور نادرست بعدی این است که گاهی اوقات تصوری که افراد جامعه از آزار جنسی دارند به‌صورت تجاوز جنسی کامل است و یا گاهی تصور می­کنند که اگر تجاوز جنسی به‌صورت کامل انجام نگرفته است پس کودک آسیب چندانی ندیده ومساله مهمی پیش نیامده درصورتی‌که آزار جنسی می­تواند حتی شامل وادار کودک به تماشای یک فیلم با محتوای جنسی یا وادار به تماشای رابطه­ی جنسی دیگران و… باشد که حتی کوچک‌ترین موارد ازاین‌دست هم اثراتی را بر روان کودک دارد که به‌هیچ‌وجه قابل‌چشم‌پوشی نیست.

در ادامه علائمی که ممکن است کودک پس از آزار جنسی نشان دهد را مطرح می­کنیم ولی باید تأکید کنیم که هیچ‌کدام از این علائم به‌طورقطع یک آزار جنسی را نشان نمی­دهد و این باور غلط است که پس آزار جنسی لزوماً با علائمی روبه‌رو خواهیم شد. در بسیاری از موارد مشاهده‌شده که پس از آزار جنسی هیچ نوع علائمی دیده نمی‌شود و کودک نیز آن را افشا نمی­ کندو در مواردی تا سالیان دراز و حتی تا پایان عمر این موضوع نزد فرد مسکوت می­ماند.

 

کودک‌آزار از چه راه­هایی مانع افشا شدن ماجرا می­شود؟

• تقویت احساس شرم در کودک به‌طور مثال به این صورت که به کودک می­گوید صحبت درباره­ی مسائل جنسی با دیگران زشت و خجالت‌آور است و تو نباید در موردش باکسی صحبت کنی.
• سرزنش کودک و انداختن مسئولیت به گردن او به‌طور مثال به این صورت که به کودک می‌گوید خودت مقاومت نشان ندادی یا مخالفتی نداشتی پس خودت خواستی و اجازه­­ی اعتراض نداری و مقصر هستی.
• ترساندن کودک از واکنش احتمالی اطرافیان مثلاً به کودک می­گوید که اگر والدینت بفهمند عصبانی می­شوند و تو را تنبیه می­کنند.
• گیج کردن کودک و مخدوش کردن واقعیت به این صورت که فرد اطلاعات درست و غلط زیادی به کودک می­دهد و ذهنش را آشفته و مخدوش می­کند و درنهایت کودک یا نمی­تواند اطلاعاتی را افشا کند و یا به دلیل مخدوش بودن صحبت­هایش کسی حرف­هایش را باور نمی­کند.
• تهدید کودک به‌صورت های مختلف از قبیل تهدید جانی یا تهدید به آسیب‌رسانی به یکی از اعضای خانواده کودک و …
• طبیعی جلوه دادن این رفتار به صورت­های مختلف مثلاً گاهی اوقات کودک‌آزار موضوع را این‌گونه برای کودک مطرح می­کند که همه بزرگ‌ترها حتی پدر و مادر خودت هم این کار را انجام می­دهند و این رفتار نه‌تنها بد نیست بلکه مورد تائید هم هست فقط نباید کسی متوجه آن شود

تقویت مهارت جرات داشتن و نه گفتن و اعتمادبه‌نفس کودک می­تواند آنان را در برابر این پدیده محافظت کند.

 

نشانه های رفتاری آزار جنسی کودک چیست؟

مهم‌ترین چیزی که روانشناسان، درمانگران، آموزگاران می­توانند انجام دهند این است که توانایی تشخیص آزار جنسی را بهبود ببخشند ولی متأسفانه به دلیل خجالت، ترس، پنهان‌کاری و… بیشتر آزارگری‌های جنسی نهان باقی می­مانند و تشخیص داده نمی­شوند.

معمولاً در اکثر موارد آزارهای جنسی تشخیص داده‌شده یا توسط خود کودک به‌طور واضح فاش شده که در این موارد کودک به والدین، نزدیکان، دوست، پزشک، یکی از مسئولین مدرسه و… اطلاع می­دهد و یا اینکه سؤالاتی می­پرسد که محتوای آن به فعالیت جنسی و اطلاعات جنسی اشاره دارد که این سؤالات به‌وضوح درگیری کودک با آزار جنسی را به ما اخطار می­دهد، در بعضی موارد هم بزرگ‌ترها این موضوع را از رفتار کودک و یا متجاوز حدس می­زند و یا استنباط می­کند.

متأسفانه علامت و نشانه­ی رفتاری وجود ندارد که به‌طور قاطع به ما نشان دهد که آزار جنسی صورت گرفته و پاسخ رفتاری به یک آسیب جنسی ممکن است با علائم رفتاری بسیار متنوعی خود را نشان دهد، حتی گاهی هیچ علامت رفتاری قابل‌توجهی را برای شناسایی در برندارد.

ولی بازهم می­توانیم تعدادی رفتار را معرفی کنیم که بیشتر از بقیه علامت وجود آزار جنسی است باید توجه کرد که این رفتارها صرفاً در هنگام آزار جنسی دیده نمی­شود.

نخستین علامت آزار جنسی را می‌توان دسته­ی گسترده‌ای از رفتارها دانست که نوع آن معمولاً به سطح رشد کودک بستگی دارد مثلاً در کودکان کوچک‌تر اشتغال بیشتر بااندام جنسی خود نسبت به سایر قسمت‌های بدن و در کودکان بزرگ‌تر بی‌قیدوبندی جنسی و یا روی آوردن به اعمال و رفتارهای تحریک‌کننده و نامتناسب با سن در فرد دیده می­شود.

دسته­ی دیگر علائم شایع نشانگانی است که در روانشناسی آن را نشانگان پس از سانحه می­نامیم که شامل سطح بالای اضطراب و ترس در کودک، کابوس‌های شبانه و یا فوبیاهایی که کودک به‌طور ویژه درباره­ی مکان‌ها و افراد خاص پیدا می­کنند، هست.

دسته­ی دیگر شامل افسردگی، پرخاشگری، فرار از خانه و مدرسه و مشکلاتی در مدرسه است که به‌طور ناگهانی شروع‌شده و در مواردی حتی روی آوردن به مواد اعتیادآور و اقدام برای خودکشی نیز در کودک دیده می­شود.

به‌طورکلی اغلب نشانگان رفتاری نشان‌دهنده‌ی آزار جنسی در دختران و پسران یکسان است ولی معمولاً بیشتر احتمال دارد پسران پس از آزار جنسی پرخاشگر و دختران پس از آزار جنسی افسرده و یا کناره‌گیر می­شوند.

با توجه به این نکته مهم که تعداد بسیار زیادی از موارد آزار جنسی هیچ نشانگان رفتاری را در برندارد پس هرگونه آشکارسازی و یا شک نسبت به آزار جنسی حتی اگر هیچ نشانه­ی رفتاری را در برنداشته باشد باید جدی گرفته شود.

 

نشانگان جسمی آزار جنسی چیست؟

در سال‌های اخیر پیشرفت علم پزشکی باعث شده است که توانایی تشخیص آزار جنسی به‌طور چشمگیری افزایش یابد لازم است که تمام کودکانی که مشکوک به آزار جنسی هستند به‌طور کامل توسط پزشک متخصص موردبررسی قرار گیرند.

علائمی مانند درد در هنگام ادرار و دردهای مقعدی و… را گاهی به‌عنوان نشانه‌ای برای شک به آزار جنسی مطرح کرده‌اند ولی این نشانگان به هیچ‌وقت آزار جنسی را اثبات نمی‌کند بلکه تنها نشانگان جسمی دیده‌شده توسط پزشک قابل استناد است.

 

در مواجهه با آزار جنسی چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟

اگرچه مواجهه با این مسئله برای والدین هم بسیار مشکل است ولی چنانچه کودکی مورد آزار جنسی واقع شد والدین باید نکات مهمی را در نظر بگیرند تا بتوانند آسیب وارده را به حداقل برسانند یکی از مهم‌ترین نکات این است که به دلیل پیچیدگی این مسئله و لزوم جلوگیری از پیچیده‌تر شدن آن بهره‌گیری از کمک متخصص لازم است که بدین منظور والدین می‌توانند به روانشناسان و مشاوران این حوزه مراجعه کنند.

نکته دیگر این است که به دنبال بروز آزار احساس کنترل کودک و والدین به شرایط محیطی کم شده و از طرفی کودک هیجانات ناراحت‌کننده مثل ترس، خشم و… و باورهایی همچون احساس بی­ارزشی و مستحق مجازات بودن و … پیدا می­کند و توانایی مدیریت احساسات و افکارش کاهش می­یابد.

کودک ممکن است از ترس طرد یا برچسب خوردن سال‌ها نتواند افکار و احساساتش را بروز دهد و یا به دلیل دریافت اطلاعات ناقص و قرار گرفتن در معرض باورهای اجتماعی غلط و ترس از ابتلا به بیماری و… تا سال‌ها رنج و ناراحتی و اشتغال ذهنی داشته باشد و از طرفی والدین هم ممکن است دچار احساس بی‌کفایتی، عدم کنترل، خشم و تردید درباره­ی کفایت خود و فرزندانشان و… شوند درهرصورت باید بدانیم که در مواجهه با یک آزار بسیاری از این واکنش‌ها طبیعی است ولی اگر بررسی و مدیریت نشود می­تواند آسیب‌زا باشند.

والدین در جهت مدیریت این مسائل و برای کمک به کودک در جهت بروز افکار خود به‌صورت درست باید نکات زیر را در نظر داشته باشد:

• خونسردی خود را حفظ کرده، احساسات خود را کنترل کنید و از اقدامات شتاب‌زده اجتناب نمایید و واکنش­های شدید نشان ندهید.
• کودک را مورد سرزنش، بازخواست و تنبیه قرار ندهید.
• در سنین پایین­تر ممکن است آزار جنسی برای کودک بیش از آن‌که معنی تهدید جنسی داشته باشد به معنای تهدید جسمی باشد، به همین دلیل لازم است از بروز واکنش‌هایی که با برداشت ذهنی کودک سازگار نیستند اجتناب کنید.
• از ارائه اطلاعات جنسی بی‌جا و نامتناسب باسن و یا پرسیدن سؤالاتی در مورد واقعه که ممکن است اطلاعات جنسی کودک را افزایش دهد خودداری کنید.
• از انجام سؤال و جواب مکرر با کودک در مورد واقعه قبل از مشورت با متخصصان اجتناب کنید.
• از مواجه سازی کودک با جزئیات واقعه بدون نظر متخصصان خودداری کنید.
• اجازه دهید کودک در مورد احساساتش با خانواده صحبت کند و به شکلی که آسیب‌زا نباشد آن‌ها را بروز دهد.
• کودک خود را مثل گذشته بپذیرید و اورا از خود نرانید و ازنظر عاطفی طردش نکنید.
• احتمال تکرار واقعه را بررسی کنید و در صورت لزوم از افراد مورد اعتماد یا مراکز حمایتی جهت ایجاد امنیت لازم برای کودک استفاده کنید.
• در صورت وجود علائم و شواهد آزار جنسی روی لباس و یا بدن کودک یا آثار جراحت و… آن‌ها را از بین نبرید و به‌سرعت کودک را به مراکز درمانی تخصصی انتقال دهید.
• در هر شرایطی سریعاً با مراکز تخصصی تماس بگیرید و در مورد اقدامات بعدی مشورت کنید.
• ازآنجاکه ممکن است مهاجم کودکان دیگری را مورد آزار قرار دهد، لازم است مسئله را به مراکز پلیس اطلاع دهید.
• در مواردی که مهاجم از افراد خانواده است قبل از هر اقدامی با مراکز تخصصی مشورت کنید و اقدامات لازم را برای جلوگیری از تکرار آزار انجام دهید.
• از خودتان نیز مراقبت کنید و درصورتی‌که قادر به کنترل هیجانات خود نیستید، برای بهره‌گیری از کمک‌های تخصصی اقدام کنید.
• پس از طی شدن مراحل اولیه برای پیشگیری از پیامدهای آزار مداخلات لازم را تحت نظر متخصصان پیگیری کنید.

 

چگونه آزار جنسی کودک خود را پیگیری کنیم؟

باوجوداینکه قوانین کشور به شکلی است که اثبات تعرض جنسی در آن بسیار دشوار و گاهی حتی غیرممکن است اما تمامی کسانی که در جریان این موضوع قرار می‌گیرند موظف هستند که حتماً موضوع را مورد پیگیری قضایی قرار دهند و لازم است بدانیم که شکایت از آزار جنسی تنها گرفتن حق کودک خودمان نیست بلکه پیشگیری از تعرض احتمالی به سایرین است.

– برای اثبات هرگونه آزار جنسی اولین و مهم‌ترین نکته زمان است زیرا تمامی اثرات تعرض روی نواحی تناسلی و… پس از مدتی از بین می­رود و برای اثبات این امر زمان زیادی وجود ندارد.

– معمولاً اولین کاری که فرد قربانی تعرض یا پدر و مادر کودک، پس از تعرض به دلیل احساسات مشمئزکننده‌ای که تجربه می­کنند انجام می­دهند استحمام و یا دور ریختن لباس­ها است که متأسفانه همین امر از بین بردن نشانه‌های تعرض به دست خود فرد است. پس برای جلوگیری از این امر قبل از مراجعه به پزشک قانونی به‌هیچ‌وجه کودک را استحمام نکنید، لباس‌هایش را نشویید و یا دور نریزید و حتی‌المقدور از استفاده وی از سرویس بهداشتی جلوگیری کنید.

– برای شکایت از فرد متعرض معمولاً باید شکایت کیفری در دادسرای وقوع جرم مطرح شود و یا اینکه افراد می‌توانند سریعاً به کلانتری محل سکونت خود مراجعه کنند و روند پیگیری را به‌طور کامل پرس‌وجو کرده و بعد اقدام کنند.

-معمولاً در ۲۴ الی ۴۸ ساعت اولیه تجاوز باید به پزشکی قانونی مراجعه شود، در غیر این صورت ممکن است دیگر آثار آن مشخص نباشد پس با توجه به اهمیت زمان بهتر است فرد زودتر به پزشک قانونی ارجاع داده شود.

منبع:

by Elisabeth Ullmann Childhood And Trauma- Separation,Abuse,War

ما را در تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید.