رشد و تحول انسان
رشد به تغییرات نظام دار اطلاق می شود
روانشناسی رشد، تغییرات لحظه لحظه‌ای را که از لحظه شکل گیری نطفه تا زمان مرگ در انسان رخ میدهد بررسی می‌کند. این تغییرات در ابعاد مختلف انسان به وقوع می‌پیوندند مانند رشد جسمانی، رشد شناختی و رشد هیجانی.
۱- روانشناسی رشد، شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به منشاء و تغییر رفتار و پدیده‌های روانی و جسمی مربوطه می‌پردازد.[۱]
۲- روانشناسی رشد، شاخه‌ای از روانشناسی است که رشد انسان را از بارداری تا مرگ با تأکید بر تغییراتی که در خلال دوره‌های مختلف زندگی رخ میدهد، مطالعه می‌کند.[۲]
۳- روانشناسی رشد، علمی است که درباره‌ی چگونگی قوانین حاکم بر رشد در جنبه‌های جسمانی، ذهنی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی در سنین مختلف و نیز تاثیر وراثت و محیط در رشد بحث می‌کند.[۳]
۴- روانشناسی رشد، علمی است که جریان تحولات و تغییرات جسمی، ذهنی، عاطفی و عملکرد اجتماعی فرد را در طول عمر «از لحظه انعقاد تا هنگام مرگ» مطالعه می‌کند.
روانشناسی رشد دگرگونی پدیده‌های روانی و تاثیرات محیط و تجربه را در مراحل رشد مشخص ساخته و چگونگی شکل‌گیری و از بین رفتن آن‌ها را توضیح میدهد. تعاریف روانشناسی رشد فرآیند تحولات نسبتا نظام‌دار زیستی، شناختی، عاطفی و اجتماعی فرد را در طول زندگی مطالعه می‌کند. منظور از «تحولات نظام‌دار» تغییراتی است که معمولا با نظم معین رخ میدهد و در یک زمان نسبتا طولانی دوام می‌آورد. برای مثال، تغییرات موقتی و زودگذر ناشی از یک بیماری مختصر را نمی‌توان رشد به حساب آورد.[۴]
برای ارایه تعریف جامعی از روانشناسی رشد شاید بتوان گفت: روانشناسی رشد، شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به توصیف و تبیین فرآیند کمی و کیفی در تمامی ابعاد روان‌شناختی، ساختار و رفتار آدمی از انعقاد نطفه تا مرگ می‌پردازد و در صدد کشف قوانین حاکم بر این تغییرات، منشا عوامل مؤثر و پدیده‌های برآمده از آن‌ها می‌باشد.[۵]
رشد، اگر چه شامل همه تحولات سازمان‌یافته در زندگی روان‌شناختی فرد است، اما می‌توان یک تعریف کاربردی و تربیتی زیر را برای آن ارایه نمود:
رشد، آن دسته از تحولاتی را شامل می‌شود که باعث رفتارهای سازمان‌یافته و مؤثر و پیچیده می‌شود. در این تعریف چند نکته وجود دارد:
الف- رشد، نوعی پیشرفت منظم و منطقی دارد.
ب- رشد، به طور تدریجی و دوره‌ای صورت می‌گیرد و به ندرت می‌توان یک تحول خیلی سریع را در فرد مشاهده کرد.
ج- رشد، همراه با تفاوت‌های فردی ناشی از تعامل وراثت و محیط است.
د- جوانب مختلف رشد فرد (شناختی، زبانی، عاطفی، اجتماعی و شخصیتی) را در نظر می‌گیرد.
ه- کمک و مداخله والدین، مربی و روان‌شناس یا هر فرد متخصص دیگر می‌تواند رشد را گسترش دهد.[۶]
بنابراین روانشناسی رشد از این نظر که کوشش می‌کند تا نظریه‌هایی را برای رشد ذهنی، عاطفی و اجتماعی کودک کشف کند یک علم بنیادی است و از آن‌جایی که سعی دارد این یافته‌های علمی را به طور عملی در زندگی کودک وارد کند، یک علم کاربردی است که همه مربیان و معلمان در دوره‌های مختلف زندگی به آن نیازمندند.[۷]
روانشناسی رشد، تغییرات لحظه لحظه ای را که از لجظه شکل گیری نطفه تا زمان مرگ در انسان رخ میدهد بررسی می کند
بدون تردید، انتظاراتی که والدین از بچه‌ها دارند، بسیار متفاوت است. توقعات والدین، مخصوصاً در مورد کودک اول، معمولاً بر اساس تجربه‌های خودشان از دوران کودکی یا بر اساس مطالبی است که در روزنامه‌ها و مجلات خوانده‌اند یا از این و آن شنیده‌اند. علاوه بر آن، سرعت رشد ذهنی کودکان بسیار متفاوت است. در این فصل، روند رشد «عادی» را توصیف می‌کنیم، اما به خاطر داشته باشید که این روند، در همه کودکان، همه خانواده‌ها، و همه جوامع و فرهنگ‌ها، یکسان نیست.
در بین پستانداران، انسان‌ها برای رشد و یادگیری به طولانی‌ترین زمان نیاز دارند تا سرانجام بتوانند روی پای خود بایستند. به‌طور کلی، هرچه دستگاه عصبی پیچیده‌تر باشد، زمان بیشتری طول خواهد کشید تا جاندار به بلوغ ذهنی و جسمی برسد. برای مثال، شامپانزه (یکی از نزدیکترین خویشاوندان ما)، مدت‌ها پیش از آنکه بچه انسان به مرحله «بزرگسالی» برسد، به عنوان یک میمون بالغ و عاقل وارد جامعه می‌شود.
روانشناسان رشد می‌خواهند بدانند که جنبه‌های مختلف عملکرد انسان در مراحل مختلف زندگی، چگونه و چرا رشد و توسعه می‌یابند. آن‌ها روی انواع رشد تمرکز می‌کنند، از جمله رشد فیزیکی (مثلاً، تغییر در فرایندهای تفکر، حافظه، و توانایی‌های زبانی)، و رشد شخصیتی و اجتماعی (مثلاً، تغییر در خودپنداره و روابط میان فردی).
قبل از وارد شدن به مبحث رشد باید به دو سوال اصلی پاسخ دهیم:
(۱) عوامل فیزیولوژیک با عوامل محیطی مؤثر در کودک چگونه تعامل می‌کنند؟
(۲) رشد فرآیندی پیوسته و تدریجی است یا از مراحل پله‌ای و از لحاظ کیفی متفاوت تشکیل شده است؟
