روش همبستگی در روانشناسی

روش همبستگی در روانشناسی:

روش آزمایشی نمی‌تواند همه مسائل را به آسانی مورد مطالعه قرار دهد. در بسیاری از مواقع محققان نمی‌توانند درباره اینکه کدام شرکت‌کنندگان در کدام گروه قرار داده شوند تصمیم بگیرند. برای تعیین رابطه بین متغیری که تحت کنترل ما نیست، با متغیرهای دیگر، می­‌توانیم از روش همبستگی استفاده کنیم.

در همبستگی منفی با کاهش میزان یک متغیر، میزان متغیر دیگر افزایش می یابد و بالعکس

اغلب، هر یک از متغیرها چندین ارزش دارد و باید مشخص شود که ارزش‌های هریک از متغیرها، با ارزش‌های متغیر دیگر، تا چه اندازه رابطه دارند. برای این کار، از ضریب همبستگی استفاده می­‌شود. ضریب همبستگی را با r نشان می­‌دهند که قدرت و جهت رابطه بین دو متغیر را نشان می‌­دهد.

ارزش ضریب همبستگی از ۱- شروع می­‌شود و به ۱+ خاتمه می­‌یابد. ارزش مطلق r (چه مثبت و چه منفی) قدرت رابطه را نشان می­‌دهد. اگر r برابر صفر باشد، معنای آن این خواهد بود که دو متغیر مورد نظر، رابطه‎ی سیستماتیک وجود (غیر تصادفی) ندارند.

علامت مثبت یا منفی همبستگی، جهت رابطه را نشان می­‌دهد. اگر علامت، مثبت باشد، مفهومش این خواهد بود که با افزایش یک متغیر، متغیر دیگر نیز افزایش می­‌یابد. همبستگی منفی نشان می‌­دهد که بین متغیرها رابطه معکوس وجود دارد. با ارائه‌ی نموداری از داده‌های حاصل از یک بررسی واقعی می‌توان ضریب همبستگی را روشن‌تر توضیح داد.

همانطور که در (شکل a نمودار‌های پراکندگی برای نمایش ضریب همبستگی) می‌بینید در این بررسی، گروهی بیمار شرکت داشتند که پژوهشگران از همان ابتدا می‌دانستند دچار آسیب مغزی هستند و این آسیب لااقل مشکلاتی در زمینه‌ی بازشناسی چهره‌ها در آنان به‌وجود آورده بود. در (شکل a نمودار‌های پراکندگی برای نمایش ضریب همبستگی) هریک از نقطه‌های نمودار عملکرد آزمودنی معینی را در آزمون بازشناسی چهره‌ها نشان می‌دهد. برای مثال، بیماری با ۱۰% آسیب مغزی، ۱۵% خطا، و بیماری با ۵۵% آسیب مغزی، ۹۵% خطا در آزمون بازشناسی چهره‌ها داشت.

اگر میزان خطا در آزمون بازشناسی چهره‌ها بدون استثناء همراه با افزایش میزان آسیب مغزی افزایش می‌یافت نقطه‌های نمودار به‌طور منظم از چپ به راست سیر صعودی می‌داشتند. اگر این نقاط در محاذات قطر نمودا قرار می‌گرفتند میزان همبستگی برابر با ۱، یعنی (۰/۱ = r) می‌شد. اما چند فقره از نمره‌ها در طرفین خط قرار گرفته‌اند و به‌همین دلیل، میزان همبستگی تقریباً ۰/۹ است.  

در این عکس همبستگی مثبت، منفی و عدم وجود همبستگی نشان داده شده است.

ضریب همبستگی ۰/۹ حاکی از وجود رابطهٔ بسیار نیرومند بین آسیب مغزی و تعداد خطا در آزمون بازشناسی است. در (شکل a نمودار‌های پراکندگی برای نمایش ضریب همبستگی) ضریب همبستگی مثبت است چون خطاهای بیشتر، با آسیب مغزی بیشتر همخوانی دارد. حال اگر به‌جای درصد خطاها، نمودار درصد پاسخ‌های درست در آزمون بازشناسی چهره را رسم می‌کردیم، (شکل b نمودار‌های پراکندگی برای نمایش ضریب همبستگی) به‌دست می‌آمد. اینک ضریب همبستگی، منفی، و تقریباً برابر با ۰/۹۰- است و نشان می‌دهد که پاسخ‌های درست کمتر، با آسیب مغزی بیشتر همخوان است.

خط قطری شکل (شکل b نمودار‌های پراکندگی برای نمایش ضریب همبستگی) صرفاً صورت وارون خط قطری شکل قبلی است. حالا به نموداری که در (شکل c نمودار‌های پراکندگی برای نمایش ضریب همبستگی) نشان داده شده نگاه کنید. این نمودار، درصد خطاهای بیماران را در آزمون بازشناسی چهره به‌صورت تابعی از قد آنان نشان می‌دهد. البته دلیلی در دست نیست که رابطه‌ای بین قد و نمره‌های آزمون بازشناسی چهره وجود داشته باشد، و البته نمودار هم در این مورد چیزی به‌ما نمی‌گوید.

نقطه‌های این نمودار نه روند منظم رو به بالا دارند و نه روند منظم رو به پائین، بلکه با نوساناتی در امتداد خط افقی قرار گرفته‌اند. در این مورد، ضریب همبستگی برابر با صفر است.

در تحقیقات روانشناسی ضریب همبستگی برابر با ۰/۶۰ یا بیشتر، بالا، محسوب می‌شود. ضریب همبستگی بین ۰/۲۰ تا ۰/۶۰ ارزش علمی و نظری دارد و برای پیش‌بینی و فرضیه‌سازی مفید است. ضرایب همبستگی بین صفر تا ۰/۲۰ باید با احتیاط مورد قضاوت قرار گیرد. از این ضریب برای فرضیه‌سازی زیاد استفاده نمی‌شود.

در اینجا لازم است به تفاوت بین روش همبستگی و روش آزمایشی اشاره کنیم. در مطالعات آزمایشی متغیر مستقل به‌طور سیستماتیک دستکاری می‌شود تا تأثیر علّی آن بر متغیر وابسته مشخص شود. این نوع روابط علت و معلولی را نمی‌توان از مطالعات همبستگی استنباط کرد.

اگر تنها ملاک ما برای تصمیم‌گیری ضریب همبستگی باشد نمی‌توانیم بگوییم که کدام متغیر، علت و کدام متغیر معلول است. اما در مطالعات آزمایشی می‌توان به راحتی استنباط رابطه‌ی علت و معلولی انجام داد زیرا در مطالعات آزمایشی آزمایشگران روی متغیر مستقل کنترل دارند و از تخصیص تصادفی استفاده می‌کنند تا شرکت‌کنندگان را در گروه‌های تصادفی قرار دهند. ازاین‌رو قدرت پژوهشگر در استنباط رابطه علّی به حداکثر می‌رسد.

ممکن است بسیاری از متغیرها با یکدیگر رابطه همبستگی داشته باشند بدون آنکه یکی از آن‌ها علت دیگری باشد. به‌طور خلاصه وقتی دو متغیر رابطه‎ی همبستگی دارند، تغییر در یکی از آن‌ها احتمالاً باعث تغییر در دیگری می‌شود. در واقع رابطه همبستگی پیش‌نیاز لازم برای رابطه علت و معلولی است. اما برای آنکه چنین نتیجه‌گیری را با اطمینان قبول کنیم باید آزمایش‌های دیگری را انجام دهیم. زیرا همبستگی الزاماً به معنای وجود رابطه علت و معلولی نیست.

عنوان: روش همبستگی در روانشناسی