بر اساس طبقه بندی DSM5 از اختلالات، افراد لجباز و نافرمان با ویژگی‌های زیر معرفی می‌شوند:
– اغلب به طور فعال از انجام دادن خواسته‌ها و رعایت قواعد بزرگسالان سرپیچی می‌کنند
– اغلب به طور عمد موجب ناراحتی دیگران می‌شوند
– اغلب حساس و زود رنج هستند
– اغلب خشمگین و بد اخم هستند
– اغلب کینه توز و انتقام جو هستند
کودکانی که لجبازی و نافرمانی می‌کنند، سعی می‌کنند از دستوراتی که از سوی بزرگترها صادر می‌شود سرپیچی کنند و نظر آن‌ها را نادیده بگیرند. آسیب رساندن به خود یا دیگران از طریق گاز گرفتن، ناسزا گفتن، گریه کردن و اینگونه رفتارها از جمله کارهایی است که کودکانی که لجبازی می‌کنند انجام می‌دهند، همچنین معمولاً افرادی که لجبازی و نافرمانی می‌کنند افرادی با اعتماد به نفس پایین و دارای خلق افسرده هستند.
اگر کودک نشانه‌های بالا را داشت می‌توان گفت که لجبازی و نافرمانی می‌کنند و توصیه می‌شود والدین برای درمان و کاهش لجبازی کودکان از راهکارهایی که در ادامه گفته می‌شود استفاده کنند.
عوامل زیستی، عوامل ژنتیکی، مصرف دارو، مبتلا بودن به بیماری خاص، خستگی، گرسنگی، تشنگی، کم خوابی و مبتلا بودن به اختلالات روانی مثل ADHD، عوامل محیطی و روانی نیز ممکن است در بروز لجبازی کودکان نقش داشته باشد؛ که شامل آگاه نبودن کودک از درست یا نادرست بودن رفتار خود، داشتن والدین حساس و کمال گرا، کمبود محبت کودک، وابستگی شدید کودک به دیگران، ضعیف بودن والدین که باعث می‌شود کودکان در لجبازی و نافرمانی شدت بگیرند و برای رسیدن به خواسته‌های خود پافشاری کنند.
چگونه لجبازی کودکم را کاهش دهیم؟
لجبازی در کودکان از ۲ سالگی شروع می‌شود، در ۳ یا ۴ سالگی به اوج خود می‌رسد و در حدود ۷ سالگی کاهش پیدا می‌کند. چگونگی برخورد با لجبازی کودکان اهمیت زیادی دارد و برای اینکه بتوانید برخورد مناسبی با فرزند لجباز خود داشته باشید باید آگاهی کامل از علت لجبازی فرزند خود پیدا کنید و بعد از اینکه دلیل لجبازی کودک خود را متوجه شدید، راهکارهای زیر را در برابر لجبازی فرزند خود داشته باشید.
علت و درمان لجبازی در کودکان ۲ تا ۳ ساله
کودکان در سن ۲ تا ۳ سالگی تقریباً کنجکاو و غیر قابل پیش‌بینی هستند، آن‌ها تمایل دارند از طریق مشاهده و تجربه درباره‌ی برخی اتفاقات اطلاعات کسب کنند، و ممکن است در این مسیر با مقاومت والدین و اطرافیان مواجه شوند و دست به لجبازی بزنند. از عوامل دیگری که باعث بروز لجبازی در کودکان است، می‌توان به توقعات غیر منطقی والدین، که باعث می‌شود از کودک خود، فراتر از توانایی‌هایش انتظار داشته باشند و فرزندشان را تحت فشار قرار دهند. در واقع همه چیز بستگی به این دارد که والدین کدام یک از سبک‌های فرزندپروری را انتخاب کرده‌اند.
درمان لجبازی کودک ۲ تا ۳ ساله
برای درمان و کاهش لجبازی در کودکان ۲ تا ۳ ساله لازم است در ابتدا والدین با وظایف کودک ۳ ساله خود آشنایی داشته باشند. پدر و مادر نباید از کودک خود فراتر از توانایی‌هایش انتظار داشته باشند، زیرا با این کار باعث ایجاد استرس و بروز لجبازی در فرزند خود می‌شوند و باید طبق توانایی‌های فرزند خود از آن‌ها انتظار داشته باشند. یکی دیگر از روش‌های کاهش لجبازی در کودکان این است که زمانی که کودکتان شروع به لجبازی و نافرمانی کرد، به جای اینکه با او بحث و جدل کنید، بهتر است حواس کودک را به موضوعات دیگر معطوف کنید و به عبارت دیگر حواس او را از موضوع اصلی که باعث لجبازی کودک شده است منحرف کنید.
علت لجبازی در کودکان ۴ تا ۵ ساله
کودکان ۴ تا ۵ ساله معمولاً برای اینکه بتوانند خودشان را ثابت کنند و تا حدودی به استقلال برسند ممکن است گاهی لجبازی‌هایی داشته باشند، البته این رفتارها جزئی از مراحل رشد کودکان است و طبیعی است. جلب توجه اطرافیان به وسیله‌ی لجبازی، یکی دیگر از کارهایی است که ممکن است کودکان انجام می‌دهند. گاهی اوقات نیز به دلیل نوع تربیت والدین ممکن است کودکان دست به لجبازی بزنند و نافرمانی کنند، زیرا برخی والدین تمایل دارند روی فرزند خود تسلط کامل داشته باشند و در تمام امور فرزند خود دخالت کنند، و فرصت کافی به فرزند خود برای انجام دادن کارهایش نمی‌دهند که نتیجه‌ی آن لجبازی کودکان و نافرمانی آن‌ها می‌شود. دلایل دیگر لجبازی در کودکان ۴ تا ۵ ساله کمبود توجه، تقلید از دیگران و تولد نوزاد جدید به گونه‌ای که کودک حسادت خود را به صورت لجبازی نشان می‌دهد، می‌باشد.
درمان لجبازی در کودکان ۴ تا ۵ ساله
برای درمان لجبازی در کودکان ۴ تا ۵ ساله توصیه می‌شود به خواسته‌های آن‌ها گوش دهید و با آن‌ها مقابله نکنید، حتی بهتر است با کودکتان ارتباط برقرار کنید زیرا ممکن است علت لجبازی کودکتان را متوجه شوید و به صورت منطقی با یکدیگر کنار بیایید و دیگر نیازی به بحث و جدل نباشد. سعی کنید به کودک خود احترام بگذارید و در بعضی موارد به او حق انتخاب دهید تا از بروز لجبازی در کودکتان پیشگیری کنید و اگر با این وجود کودکتان پرخاشگری کرد، خونسردی خودتان را حفظ کنید و سعی کنید با صحبت و گفتگو مسئله را حل کنید.
علت لجبازی در کودکان ۶ تا ۷ ساله
کودکانی که در سن ۶ تا ۷ سالگی قرار دارند معمولاً برای دریافت محبت از سوی دیگران، یاری و کمک خواستن از دیگران، داشتن احساس قدرت و تسلط بر دیگران و حتی جلب توجه دیگران ممکن است در برخی موقعیت‌ها دست به پرخاشگری بزنند و لجبازی کنند. والدین و اطرافیان کودک می‌توانند با تشخیص علت پرخاشگری کودکان، واکنش مناسبی در برابر لجبازی کودکان داشته باشند.
درمان لجبازی در کودکان ۶ تا ۷ ساله
لجبازی در کودکانی که در این سن هستند متفاوت‌تر از لجبازی کودکان در سنین پایین است و راهکارهای درمانی مختلفی دارد. لجبازی کودکان در این سن ممکن است برای انجام دادن کارهایی باشد که انجام آن در توانش است اما به دلیل تنبلی لجبازی می‌کند و تمایل دارد دیگران کارهای او را انجام دهند. مثلاً بستن بند کفش یکی از کارهایی است که کودکان می‌توانند آن را انجام دهند اما به خاطر تنبلی سعی می‌کنند انجام این کار را از طریق لجبازی کردن به دیگران موکول کنند. اینطور وقت‌ها اطرافیان کودک نباید در برابر اینگونه خواسته‌های کودک تسلیم شوند و کارهای او را انجام دهند. زیرا اگر والدین کودک کارهای شخصی کودک را انجام دهند، باعث می‌شود کودک به این شرایط عادت کند و حتی در آینده نیز دیگران مجبور شوند کارهایی که مربوط به او هست را انجام دهند.
تهیه یک جدول مصور که تصاویری از کارهای روزانه‌ی کودک در آن باشد نیز در کاهش لجبازی کودک و تشویق او به انجام کارهای روزانه مؤثر است. جدول مصور به این صورت است که کارهای روزانه کودک مثل مسواک زدن، لباس پوشیدن، غذا خوردن و … به صورت تصویری در جدول نشان داده شود.
درصورتی که کودک در طول روز آن‌ها را به درستی انجام داد تشویق می‌شود و ستاره دریافت می‌کند، اما اگر لجبازی کرد و کارهایش را انجام نداد ستاره‌ای دریافت نمی‌کند. این کار باعث می‌شود کودک با وظایف خود آشنا شود و برای انجام دادن کارهای شخصی خود تشویق شود و لجبازی کمتری کند.
گاهی لجبازی کودکان هدف‌دار است، اگر بدانند که با این کار به هدف خود نمی‌رسند آن را تکرار نمی‌کنند. زمانی که کودک رفتار درستی از خود نشان می‌دهد، بداخلاقی نمی‌کند و جیغ و فریاد نمی‌زند او را تشویق کنید. چیزی که دوست دارد و آن را صلاح می‌دانید به او بدهید تا یاد بگیرد با خوش رفتاری می‌تواند پاداش بگیرد. توجه داشته باشید که پاداش شما نباید به صورت رشوه باشد. به کودک بفهمانید وقتی کاری را به کودک محول می‌کنید باید آن را انجام دهد و جیغ و فریاد او نباید مانع شود. اجازه ندهید لجبازی کودک بر تصمیمات شما تأثیر بگذارد و نظر شما را تغییر دهد. در صورتی که هیچ کدام از راه‌ها مؤثر نبود ممکن است لجبازی کودک شما علتی ریشه‌ای داشته باشد، در این صورت از مشاور روانشناس کمک بگیرید.
در مورد بحث لجبازی باید بگویم تا جایی که ممکن است کودک را در موقعیتی که باعث پرخاشگری او می‌شود قرار ندهید، همچنین با لجبازی و گریه نباید وسیله، خوراکی و … از مادر گرفته شود. در این شرایط بهتر است مادر به بچه بگوید هر وقت توانستی گریه‌ات را قطع کنی و منظورت را به من برسانی می‌توانم کمکت کنم. با این شیوه به بچه آموزش می‌دهیم که با لجبازی به چیزی نمی‌رسد. هرگز از خشونت و تندی استفاده نکنید. کودک را کم کم به اصلاح رفتار سوق دهید. اما اگر کودک به حرف مادر گوش نکرد به هیچ عنوان به خواسته‌هایش از طریق لجبازی پاسخ مثبت ندهید تا یاد نگیرد که این شیوه‌ای مناسب برای رسیدن به اهدافش است.
لجبازی کودکانه، رفتار یا واکنش نامناسبی است که بچه‌ها برای رسیدن به خواسته‌های‌شان از خود نشان می‌دهند. آن‌ها به کمک انواع رفتارهای خشن یا گریه می‌خواهند به خواسته‌های مطلوب یا نامطلوبشان برسند و آنچه را می‌خواهند به دست آورند. بنابراین طبیعی است زمانی که این رفتار زیاد تکرار شود و به شکل عادتی همیشگی درآید، کودکی لجباز خواهیم داشت که واکنش نشان دادن در برابر او نیز بسیار سخت و دشوار خواهد بود.
برای تشخیص آن که کدام رفتار کودک بهنجار و کدام رفتارش نا بهنجار است توجه به عوامل محیطی، فرهنگی و زیست شناختی دخیل در ایجاد و شکل گیری آن رفتار اهمیت بسزایی دارد.
کنترلش کنید.
توجه کنید:
– رفتارهای خود با کودک یا همسرتان را ارزیابی کنید. اگر فرزند شما می‌بیند که بزرگترها خصوصاً والدینش با انجام رفتار مقابله‌ای و لجبازی به خواسته‌های خود دست می‌یابند چگونه از او انتظار دارید که او چنین رفتاری را به کار نبرد؟!
– زمانی که کودک لجبازی می‌کند شما نیز متقابلاً رفتار کودکانه نداشته باشید و بر خواسته خود اصرار نورزید.
– در مورد دستوراتی که به کودک می‌دهید، فکر کنید. قوانین را مستقیم و واضح بیان کنید و به آن‌ها در زمینه رعایت این قوانین کمک کنید. با کودک صمیمی شوید و به او توجه کنید. در کنار او بنشینید و به چشم‌هایش نگاه کنید، نام او را به زبان بیاورید و او را به انجام کار تشویق کنید.
– کارهایی را که از کودک انتظار دارید به اوبگویید. در خواسته‌های خود را به طور واضح و روشن بیان کنید، مثلاً «حالا که بازیت تمام شده باید وسایل بازیت را مرتب کنی». اگر می‌خواهید کودکتان از انجام کار خاصی خودداری کند باید قبلاً یک بار مسئله را به او گفته باشید مثلاً «جمع نکردن وسایل کار درستی نیست».
– برای همکاری فرصت کافی به کودک بدهید. در صورت انجام دستور از او تشکر کنید. اگر می‌خواهید کار جدیدی مثل آماده شدن برای خواب را به کودکتان یاد دهید، یک بار توضیح دهید، پنج دقیقه صبر کنید سپس خواسته خود را یک بار دیگر تکرار کنید. اگر می‌خواهید کودک از انجام کار خاصی خودداری کند، باید از تکرار مرتب آن اجتناب کنید.
– دلایل منطقی بیاورید. اگر کودک ظرف پنج دقیقه کار مورد نظر را انجام نداد از دلایل متناسب با موقعیت استفاده کنید. درصورتی‌که کودک باز هم دستور شما را انجام نداد و در همان موقع مشغول فعالیت خاصی مانند تماشای تلویزیون یا بازی خود بود، فعالیت او را قطع کنید (تلویزیون را خاموش کنید یا اسباب بازی را بردارید) و به کودک در مورد دلیل انجام این کار توضیح دهید.
برای مثال «کاری را که از تو خواستم انجام ندادی، به همین دلیل تلویزیون تا ده دقیقه خاموش خواهد بود.»
برای حذف یک فعالیت (بازی کامپیوتری نکردن) پنج تا ده دقیقه کافی است. از شکایت، اعتراض و بحث با کودک خودداری کنید.
کودک را به فعالیت قبلی باز گردانید. درصورتی‌که زمان مورد نظر برای اصلاح رفتار کودک به اتمام رسید اجازه فعالیت دوباره را داده یا اسباب بازی را به کودک بدهید.
درصورتی که بعد از اتمام زمان مورد نظر کودک دستورات شما را انجام داد، او را تشویق کنید. در صورت سرپیچی او از روش «ساکت کردن یا محروم کردن» استفاده کنید و تا زمانی که کودک شما به رفتار جدید عمل نکرده است، روش‌های قبلی را تکرار کنید.
سخن آخر
بررسی رفتار کودک هنگام لجبازی و دستیابی به احساس و نیاز پشت رفتار او کمک می‌کند تا شیوه درست مواجهه با آن را پیدا کنید. از تمام روش‌های یاد شده کمک بگیرید تا احساس دیده شدن و به حساب آمدن را در کودک ایجاد کنید. تنبیه بدنی را از جعبه ابزار والدگری خود خارج کنید؛ زیرا عواقب جبران ناپذیری بر کودکان باقی می‌گذارید. خود را به روش‌های جدید مجهز کنید تا تأثیر شگفت‌انگیز آن‌ها را ببینید.
اگر کودکتان مدام لجبازی و نافرمانی می‌کند و بر تکرار رفتارهایش اصرار دارد، یا حالات دیگری مانند افسردگی، خواب آشفته و بی‌اشتهایی دارد، بهتر است مسئله را با روانشناس متخصص در میان بگذارید یا با ما همراه باشید.
منابع:
خلاصه سخنرانی هلاکویی، ف
احمد، پدرام (۱۳۹۴). لجبازی در کودکان و نوجوانان، اصفهان: ترانه پدرام
ما را در تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید.
