این روزها فیلم سینمایی رگ خواب تولید سال ۱۳۹۴ به کارگردانی حمید نعت­‌الله اکران مردمی شده است. یک فیلم بسیار خوب. با روان حامی همراه باشید تا این فیلم را از منظر روانشناختی تحلیل کنیم.

در خلاصه قصه فیلم رگ خواب می‌توان گفت: مینا، زنی مطلقه که نه حمایت مالی و نه حمایت عاطفی دندان­‌گیری دارد درگیر رابطه­‌ای به ظاهر راضی‌کننده با مردی به ظاهر حمایت‌­کننده می‌شود ولی رفته‌رفته که به خودش می‌آید متوجه می‌شود مرد از او استفاده شیءانگارانه می‌کند و خود را شدیداً وابسته به مرد می­‌یابد. در نهایت و برای خروج از این جهنم به این نتیجه می­‌رسد که پدرش شاید منبع عاطفی خوبی برایش می‌­بود ولی پدر را دیرهنگام جستجو می‌کند….

رگ خواب: یک تحلیل روان­شناختی

نشانگان اختلال شخصیت وابسته قهرمان فیلم رگ خواب/ شخصیت زن، جای فکر دارد. در نشانگان اختلال شخصیت وابسته داریم که آنها در آغاز فعالیت‌‌های تازه، ترس دارند و احساس می‌کنند اگر دیگران اعمال آنها را هدایت کنند اشتباه نمی‌کنند. در اوایل فیلم قهرمان برای استخدام و امرار معاش به مصاحبه و تست کاری می­‌رود ولی استرس و فشار زیادی که طبیعت شغلش است، باعث می‌شود نتواند هیجانات خود را کنترل کند پس با حمایت مردی در محیط کار (که در ادامه با هم رابطه عاطفی برقرار می‌کنند) به کار مسلط‌تر ­می‌شود.

در دیگر نشانگان تیپ وابسته داریم مسئولیت­‌های فرد دیگری را بر عهده می‌گیرند تا دیگران آنها را تأیید کنند و دوست بدارند. در میانه فیلم شخصیت مرد به قهرمان فیلم مسئولیت نگه­‌داری از گربه‌­ای لوکس و خانگی را می­‌دهد و قهرمان فیلم تنها به دلیل علاقه‌­اش به مرد این مسئولیت را می­‌پذیرد و این مسئولیت را با تمام مشقتش ادامه می‌‌دهد تا جاییکه از هم می‌‌پاشد.

اگر از شخصیت‌‌های وابسته انتقاد کنند آنها احساس می‌‌کنند خرد شده‌­اند. در صحنه­‌ای از فیلم، قهرمان به اشتباه فکر می‌‌کند که مادر مَرد (مادر معشوقه‌­اش) برای مهمانی می‌‌آید پس تدارک فراوان می‎‌بیند ولی مرد که می‌‌آید او را متوجه اشتباهش می‌کند و با زبان شوخی به او انتقاد می‌کند و قهرمان فیلم خنده‌‌ای عصبی و آمیخته به اشک می‌‌کند (۱)

و اما نکته مهم اینکه علاقه و وابستگی قهرمان به مرد را به چشم اختلال شخصیت وابسته بنگریم یا آن را میل به توجه‌‌طلبی انسانی-زنانه­‌ی قهرمان قلمداد کنیم؟

نکته مهم اینکه حتی اگر به چشم اختلال بنگریم، نیاز به توضیح نیست که اختلال امری نسبی است و میزانی از نشانگان اختلال در افراد عادی نیز وجود دارد.

رگ خواب

یکی از نقدهای فرهنگی به تیپ شخصیتی زن فیلم رگ خواب می‌­تواند این باشد که چرا زن بی‌‌توجهی‌‌های مرد را تاب می‌­آورد و به اصطلاح تفکر انتقادی‌اش خاموش است؟ بر اساس نظر هلن فیشر، مردم شناس دانشگاه راتگر، وقتی فردی عاشق می‌شود مسیرهای احتیاطش در مغز بسته می‌شود. این مدارها که ممکن است حاصل تکامل باشند در این جهت است که برای خود جفتی پیدا کنیم و بعد توجه‌­مان را فقط بر آن یک نفر متمرکز کنیم. نداشتن تفکر انتقادی درباره‌‌ی اشتباهات کسی که عاشقش هستیم نیز به این فرایند کمک می‌کند (۲).

عاطفه‌‌ی غالب بر فیلم رگ خواب اضطراب و افسردگی قهرمان فیلم است. در اینجا اشاره‌‌ای به کتابِ ضروریِ «مغز زنانه» می‌کنم. نویسنده کتاب در توضیح اضطراب و افسردگی می‌آورد که مغز دخترها و زنها، زمانی که منتظر ترس یا درد هستند، بیشتر از مردها فعال می‌شود. طبق تحقیقی که در دانشگاه کلمبیا انجام شد، مغز زمانی از خطر آگاه می‌شود که گذرگاه‌­های ترس آن فعال شود. پس زن‌‌ها سخت‌‌تر از مردها می­‌توانند در پاسخ به انتظار خطر یا درد، ترس خود را کم کنند (۲). از همین روست که عاطفه‌‌ی غالب فیلم اضطراب و افسردگی است و در همین راستا هوشیاری سازندگان فیلم است که مصداق اضطراب را با اضافه کردن گربه‌‌ای به فیلم نمایشی‌‌تر کرده­‌اند (در تعهدات دختر است که گربه­‌ای را به خاطر معشوقه‌­اش نگهداری کند) حضور گربه علاوه بر اینکه نماد و مصداقی از کهن‌­الگوی گربه (گربه صفت بودنِ صاحب گربه یعنی مرد فیلم) است، مصداقی عینی از نمایش اضطراب قهرمان فیلم است.

از دیگر نکات هوشمندانه اجرایی فیلم رگ خواب فضاسازی، کار با نور و رنگ­‌های غلیظ و هیجان‌نماست که بیانگر عاطفه شدید و جاری در فیلم است. رنگ «قرمز» و «آبی» از رنگ‌­های غالب فیلم هستند که به ترتیب تداعی‌‌گر «شور و هیجان رابطه عاطفی» و «اندوه و سرد بودن دنیای قهرمان» است.

مقاله مرتبط:

تشخیص بیماری‌های روانی در سریال بازی تاج و تخت

منابع:

• آسیب‌شناسی روانی. هالجین و ویتبورن. ویراست هفتم ۲۰۱۴. ترجمه سید محمدی. نشر روان.
• مغز زنانه. لوآن بریزندین. ۲۰۰۶. ترجمه دهقانی و پیمانی. نشر رشد.

مولف: فریدحاجی

یک راه ساده و آسان برای اطلاع از مطالب جدید سایت و ارتباط با ما کانال تلگرام ماست. در تلگرام ravanhami@ با ما همراه باشید.