فیلم هشت و نیم ، کارگردان: فدریکو فلینی
عشق به‌عنوان امری ساختنی، نه دست‌یافتنی
تحلیل روانشناختی فیلم هشت و نیم
سرنوشت مردی که نه می‌تواند به دریا و نه می‌تواند به آسمان بپیوندد. برخی از اساتید نشانه‌شناسی در سینما دریا را نماد لیبیدو (انرژی زیستن) می‌دانند. قصه فیلم قصه مردی، میان‌سال و خوش‌پوش است که قصد دارد فیلمی بسازد، اما…
اما- ۱: تخیلات و تمایلاتش ادراک او را تسخیر می‌کنند
اما- ۲: خاطرات گذشته‌اش تصمیمات فعلی او را پرت‌وپلا می‌کنند
اما- ۳: روابط حرفه‌ای و کاری‌اش با روابط شخصی‌اش به شکل تفکیک‌ناپذیری در هم می‌تنند
در نتیجه ما در فیلم هشت و نیم با پرش افکار و پرش کنش‌های فیلم‌سازی رو‌به‌رو هستیم که نه فیلم می‌سازد و نه روابط انسانی مطلوب و سازگارانه‌ای دارد بلکه مدام در ارتباط با زنان متعددی است و آرام نمی‌گیرد. البته می‌توان مدعی بود قهرمان فیلم اصلاً به دنبال روابط مطلوب نیست و فانتزی‌هایش عمدی و آگاهانه و دل‌چسب است.
پرسش روانشناختی می‌تواند این باشد که چرا قهرمان هشت و نیم در مسیر رسیدن به هدفش که همانا فیلم ساختن است تا به این حد اتلاف وقت و انرژی و روان دارد؟ به‌زعم بنده ناتوانی قهرمان در فیلم ساختن با ناتوانی قهرمان در ایجاد رابطه عاشقانه‌ی انسان، شدیداً به یکدیگر مربوط هستند. درواقع قهرمان فیلم نه اراده ساختن فیلم و نه اراده ساختن عشق را دارد.
رولو می (۱۹۶۹) در کتاب عشق و اراده می‌نویسد:
نکته تکان‌دهنده درباره‌ی عشق و اراده در زمانه ما این است که گر چه در گذشته این دو را پاسخ معضلات زندگی قلمداد می‌کردند، اکنون خودشان به مشکل بدل شده‌اند… زمانه ما دوره‌ای به‌شدت در حال گذار است. اسطوره‌ها و نمادهای کهنی که خود را با آن‌ها سازگار می‌کردیم، ازمیان‌رفته‌اند، تشویق و اضطراب فراگیر شده؛ به یکدیگر می‌آویزیم و می‌کوشیم خود را متقاعد کنیم که آنچه احساس می‌کنیم، عشق است؛ اراده نمی‌کنیم چون می‌ترسیم اگر چیزی یا کسی را برگزینیم، چیز یا کس دیگری از دست بدهیم و بسیار نامطمئن‌تر و نگران‌تر از آنیم که به چنین پیشامدی تن در دهیم…مراحل بعد بی‌احساسی است و خشونت.
نوشته‌های رولو می، به شکل اعجاب‌آوری گویای دنیای قهرمان فیلم هشت و نیم است. می معتقد است این عادت دیرینه انسان است که وقتی راه را گم می‌کند، تندتر می‌دود. بارها در فیلم هشت و نیم شاهد گم‌گشتگی درونی-بیرونی قهرمان هستیم و شتاب او در فرار یا سرهم‌بندی موقعیتی که درش گیر افتاده است. مثلاً در صحنه‌ای که از رؤیای آشفته‌ای درباره پدرش در عذاب است، به‌وسیله وصال به زنی که محبوبش است، خود را خلاص می‌کند؛ غافل از اینکه این انکار موقعیتی و گذراست و کمی بعد به شکلی سیال و شناور دوباره در موقعیت‌های مالیخولیایی گیر می‌افتد.
عشق به‌عنوان امری ساختنی، نه دست‌یافتنی. اروین. د. یالوم (۱۹۸۰) در کتاب رواندرمانی وجودی، شرح‌حال یکی از بیمارانش را در جهت تائید این عبارت که «رابطه عاشقانه امری ساختنی است نه یافتنی» می‌آورد.
یالوم رابطه عاشقانه موفق را امری مشروط به مسئولیت‌پذیری شخص در ایجاد رابطه می‌داند. او یکی از بیمارانش را مثال می‌زند که مرد جذابی بود و می‌توانست توجه زنان را به خود جلب کند ولی توانایی ایجاد رابطه با آن‌ها را نداشت، مثلاً وقتی آن‌ها را خواستنی می‌یافت، مضطرب شده و نمی‌توانست رابطه را پی بگیرد. او حتی در رابطه‌ای که برایش خوشایند بود کم‌مایه می‌گذاشت و پس از مدتی روی شریک عشقی‌اش ایراد می‌گذاشت. یالوم معتقد است، مشکل بیمارش این بود که به شیوه‌ای غیرزنده به شریک عشقی‌اش نزدیک می‌شد و در حقیقت شریکش را یک شیء دیده بود برای ایجاد یک محصول؛ درصورتی‌که رابطه فرایندی در حال پیشرفت، پویا و زنده است.
قهرمان فیلم هشت و نیم نیز رابطه عاشقانه را پشت سر هم می‌یابد و جنبه‌ی ساختنی برای رابطه قائل نیست.
تحلیل روانشناختی فیلمهای دیگر:
- تحلیل روانشناختی فیلم مرد پرنده ای
- سپیدار و اره: این است یک زندگی شگفت انگیز
- نگاهی کوتاه بر فیلم خرچنگ (۲۰۱۵) در رویکرد رواندرمانی وجودی اروین یالوم
- تحلیل روانشناختی فیلم گاو خشمگین بر اساس رویکرد طرحواره درمانی
- نگاهی کوتاه به فیلم «روزتا» ساخته برادران داردن: با توجه به رویکرد اگزیستانسیال
- تحلیل فیلم طعم گیلاس ساخته عباس کیارستمی
- برادرم خسرو: معرفی اختلال دوقطبی
منابع
- می، رولو. (۱۹۶۹) عشق و اراده. ترجمه سپیده حبیب. (۱۳۹۳) تهران: نشر دانژه.
- یالوم. اروین. د. (۱۹۸۰) رواندرمانی اگزیستانسیال. ترجمه سپیده حبیب. (۱۳۹۰) تهران: نشر نی.
نویسنده: فرید حاجی
یک راه ساده و آسان برای اطلاع از مطالب جدید سایت و ارتباط با ما کانال تلگرام ماست. در تلگرام ravanhami@ با ما همراه باشید.
