حمایت از کودک بعد از ضربه‌ های روحی

 

شما و فرزندتان در هفته‌ها و ماه‌های بعد از آسیب روانی

وقتی که فرزند شما با یک ضربه روحی مواجه می‌شود نیاز به مکانی امن و آرام دارد تا بتواند روی احساساتش کار کرده، با آن‌ها کنار آمده و بهبود یابد. بعد از اولین ضربه روحی که به کودک وارد می‌رود، تحقق روال عادی امور مثل خوردن غذا و انجام کارهای روزمره می‌تواند به بازگشت حس روزانه زندگی قبلی کمک کند. رفتن به مهدکودک و مدرسه طبق روال قبل هم می‌تواند کمک خوبی به کودک کند تا او احساس کند که هنوز خانواده و مکان‌های امن خود را دارد. همچنین انجام کارهای روزمره می‌تواند به شما در مدیریت کارها و خانواده‌تان یاری دهد تا با احساسات خودتان کنار بیایید و از عهده مشکلات برآیید اگر این ضربه روحی در محل زندگی شما رخ داده باشد ـ مثل آتش‌سوزی یا رخ دادن سیل ـ مهدکودک، مدرسه و یا مشاور محلی برای شما کمک‌های بیشتری فراهم خواهند کرد. اگر این آسیب‌دیدگی در خانواده شما اتفاق افتاد، مربیان مهدکودک و یا معلمان کودکتان را در جریان قرار دهید. این کار به مراقبت و پیشتیبانی از کودک شما کمک به سزایی خواهد کرد.

یادآورهای ضربه روحی

کودک شما ممکن است از یادآوری حادثه بترسد، مثل دیدن دود بعد از آتش‌سوزی یا دیدن عکس‌های موجود در اخبار تلویزیون، برای آن‌ها توضیح دهید که همه‌چیز خوب است و این ترس طبیعی است و به او اطمینان خاطر بدهید که اکنون همه‌چیز روبه‌راه است. مثلاً می‌توانید بگویید که تو ممکن است فکر کنی که این دود ناشی از آتش‌سوزی است؛ اما این دود فقط حاصل باربیکیوی همسایه است و تو در امان هستی. ایده‌ی خوبی است که در مدت زمانی که کودک در حال کنار آمدن با احساسات خود است، مواردی را که وی در رسانه‌ها در مورد حادثه می‌بیند و می‌شنود محدود کنید. در مورد کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان مفید خواهد بود که با آن‌ها در مورد اینکه یادآورهای حادثه ـ مثل سالگرد اتفاق ـ باعث می‌شوند آن‌ها چه احساسی پیدا کنند و چگونه می‌توانند از پس این احساس برآیند، صحبت کنید. برای مثال، به او بگویید “وقتی که تصویری از طوفان در اینترنت می‌بینی ممکن است بترسی و عصبی شوی که این برای بسیاری از مردم پیش می‌آید، اما می‌توانی به خودت بگویی که در حال حاضر همه‌چیز امن است و هیچ طوفانی در کار نیست. ”  

اگر شما مدام به یک ضربه روحی فکر کنید زندگی خود را سخت خواهید کرد؛ اما مهم این است که شما آرامش خود را حفظ کنید و از خودتان مراقبت نمایید. انجام تمرین‌های ریلکسیشن به شما کمک می‌کند تا بهتر بخوابید، تمرکز خود را افزایش دهید و انرژی بیشتری برای مراقبت از کودک خود داشته باشید. همچنین انجام تمرین‌های ریلکسیشن ـ تمدد اعصاب ـ می‌تواند آموزش خوبی برای کودکتان باشد و او هم یاد بگیرد که چگونه خود را آرام کند.

 

چند پیشنهاد برای حمایت (کردن) از فرزندتان

تمرکز روی کارهای بنیادی مفید خواهد بود ـ برای مثال، به فرزندتان غذاها و میان وعده‌های سالم بدهید، وقتی را برای ورزش و فعالیت بیرون از منزل صرف کنید و بعد از آن او را به یک خواب خوب و راحت شبانه تشویق کنید. این کارها به‌سلامت جسمی و روحی او در حین رشد کمک می‌کند. فرزند شما می‌آموزد که چگونه با احساسات شدید خود دست‌وپنجه نرم کند. او به درک کردن و عشق و علاقه شما در این راستا نیاز دارد. در بعضی از بچه‌ها این دست‌وپنجه نرم کردن با احساساتشان می‌تواند باعث سرکش شدن آن‌ها شود؛ که در این موارد شما شاهد کج‌خلقی، فریاد زدن و شکستن قوانین خانواده از طرف آن‌ها هستید و در برخی از کودکان این امر ممکن است باعث شود آن‌ها آرام و گوشه‌گیر شوند. همچنین ضربه‌های روحی ممکن است بر خواب بچه‌ها تأثیر بگذارد ـ مثلاً بچه‌های کودکستانی و مدرسه‌ای ممکن است کابوس شبانه داشته باشند. کودکان نوپا، کودکستانی و بچه‌هایی که تازه به مدرسه می‌روند ممکن است برای رفتن به کودکستان، پیش‌دبستان و مدرسه مشکل جدا شدن از شما را داشته باشند. آن‌ها ممکن است نگران این باشند که ممکن است اتفاقی برای شما بعد از رفتنتان بیفتد. شما باید به آن‌ها این اطمینان خاطر را بدهید که آن خطر دیگر وجود ندارد و شما در امان هستید. همچنین شما می‌توانید در مورد مدیریت جدا شدن کودک از خودتان، از معلم او کمک بگیرید.  

بعد از اینکه خانه ما دچار آتش‌سوزی شد، وقتی کار ها آن طوری که پسرم می‌خواست پیش نمی‌رفت با هر ناراحتی، از خود واکنش فیزیکی نشان می‌داد. من هرروز بیشتر و بیشتر با او وقت می‌گذراندم تا او بتواند دوباره اعتمادبه‌نفس خود را به دست بیاورد و به او این اطمینان را می‌دادم که همه‌چیز در امان است و به‌تدریج اعتمادبه‌نفس او بازگشت. میریام، مادر کودک ۳ ساله

 

 کودکان نوپا و کودکستانی

* اگر کودک شما ناراحت است، شما می‌توانید به او در بیان احساساتش کمک کنید. برای مثال:” اتفاق بدی رخ داده و تو در این باره احساس ناراحتی می‌کنی، احساسی که تو داری کاملاً طبیعی است. وقتی‌که فرزندتان آرام شد، سعی کنید حواس او را با انجام بازی، خواندن داستان یا گوش سپردن به موسیقی از موضوع ناراحت‌کننده منحرف کنید.  

* اگر فرزندتان آرام و گوشه‌گیر است، شما می‌توانید با او درباره احساساتش صحبت کنید و به او یادآور شوید که انسان‌ها احساسات مختلفی دارند. مثلاً، بگویید وقتی طوفان می‌رود من می‌ترسم.  

* اگر کودک شما برای رفتن به تختخواب و خوابیدن و یا برای بیدار شدن و بیرون آمدن از تختخواب مشکل دارد، به او کمک کنید تا احساس راحتی پیدا کند و وقتی آرام شد او را به تختخواب ببرید. همچنین یک ساعت مقرر برای خواب می‌تواند کمک خوبی باشد.  

* شاید کودک شما بعضی مواقع فراموش کند که کارهایی را که یاد گرفته است را چگونه انجام دهد. – مثلاً دستشویی رفتن و صحبت کردن؛ و این طبیعی است و هرگاه او اطمینان خاطر پیدا کند، دوباره قادر به انجام آن کار ها می‌رود.  

* در بعضی موارد ممکن است عادت‌های قدیم بچه‌ها دوباره بازگردد ـ مثلاً مکیدن شصت، ادرار کردن در رختخواب یا احساس اضطراب از جدا شدن. این کاملاً طبیعی است. این عادات معمولاً وقتی که کودک دوباره احساس امنیت کند از بین می‌رود.  

کودکان در سن مدرسه و نوجوانی

* اگر فرزندتان عصبانی شده و یا در را محکم به هم می‌کوبد، به او اجازه دهید تا در مورد رفتارش که به این صورت بوده فکر کند ـ مثلاً به او بگویید که تو در را واقعاً محکم به هم کوبیدی، فکر کنم خیلی عصبانی هستی. به نظرت می‌توانیم با پا و لگد این عصبانیت را بیرون کنیم؟!

مقاله ما در اینجا درباره «تشویق رفتارهای خوب» پیشنهادها و راهکارهای بیشتری به شما ارائه می‌دهد.

* اگر فرزندتان بعد از یک اتفاق بد و یا ضربه روحی دل‌درد و یا سردرد داشت، به او بگویید که این حالت کاملاً طبیعی است و به او یاد بدهید که چطور از خودش مراقبت کند. ـ مثلاً با نوشیدن یک لیوان آب و کمی استراحت مشکلش برطرف می‌رود و اگر حل نشد می‌توانید محض احتیاط موضوع را با دکتر کودکتان در میان بگذارید.

* اگر فرزندتان به خاطر آنچه اتفاق افتاده خودش را مقصر می‌داند و خجالت‌زده است، به او بگویید که این احساس طبیعی است و درباره‌ی وقوع این اتفاق تقصیری ندارد.  

* با کودکتان درباره علت اتفاق پیش‌آمده صحبت کنید و اینکه ممکن است بعد ازآنچه تغییراتی رخ دهد. برای مثال به او بگویید حالا که خانه ما دچار آتش‌سوزی شده تا وقتی که تعمیرات تمام شود، ما خانه عمو دیو و خاله لیزا می‌مانیم اما تو می‌توانی به مدرسه خودت بروی و دوستانت را ببینی.

* به فرزندتان این شانس را بدهید که از شما سؤال‌هایش را بپرسد و درباره نگرانی‌هایش با شما صحبت کند. سعی کنید به سؤالات فرزندتان پاسخ دهید و مطمئن شوید که او حرف‌های شما را متوجه شده. شاید شما در حل مشکل فرزندتان درباره نگرانی‌هایش به راه‌حل مؤثری دست پیدا کنید.

* اگر فرزندتان اتفاقات پیش‌آمده را در نقاشی‌ها و بازی‌هایش زنده نگه می‌دارد، به او بگویید که فکر کردن در این باره طبیعی است اما بعد آرام‌آرام، بازی‌ها و نقاشی‌هایش را به سمت دیگری سوق دهید. برای مثال: (به او بگویید) تو در نقاشی‌هایت خانه‌مان را که دچار سیل شده بود می‌کشی بسیاری از بچه‌ها این کار را بعد از این اتفاق می‌کنند بیا این بار یک خانه جدید برای خودمان بکشیم که از سیل در امان است. به نظرت چه شکلی می‌رود؟

* اگر کودکتان مشکل خواب دارد، شما می‌توانید با به کارگیری بعضی از راهکارهای ساده و معمولی رفتاری به این مشکلات غلبه کنید.

نوجوانان

* اگر فرزندتان به خاطر اتفاق پیش‌آمده خودش را مقصر می‌داند، به او بگویید که احساسش در این باره طبیعی است و این اتفاق به خاطر کار یا صحبتی که او کرده پیش نیامده است.

* ممکن است فکر کنید فرزندتان احساساتش را پنهان می‌کند، او را تشویق کنید تا درباره احساساتش صحبت کند و به او بگویید با گذشت زمان او می‌تواند کنترل اوضاع را راحت‌تر در دست بگیرد. مثلاً:”من فکر می‌کنم که بیشتر مردم دچار این احساس ناراحتی هستند و میدانم که من هم این احساس را دارم و این کاملاً طبیعی است. این احساسات با گذشت زمان کم می‌رود؛ بنابراین کافی است که ما فقط صبور باشیم.” او (فرزند شما) ممکن است رفتار و احساسات دوستان خودش را در این باره زیر نظر بگیرد.

* اگر فرزندتان کنترلش را از دست داد و یا قوانین خانواده را نادیده می گیرد، به او اجازه دهید که درباره رفتارش فکر کند. به طور مثال ” تو عصبانی بودی و با من بدرفتاری کردی، چطوره با هم برای دویدن بیرون برویم و کمی از عصبانیت خودمان را بیرون تخلیه کنیم؟ مقاله ما درباره “رفتارهای نامحترمانه نوجوانان ” پیشنهادات بیشتری برای هر دو نفر شما برای گذر از این رفتارها دارد.

* اگر او در مدرسه مشکل دارد، با خودش و معلمش در این باره صحبت کنید که چه اتفاقی افتاده و می‌توانید از مدرسه برای حمایت کردن کمک بخواهید ـ مثلاً مشاور یا روانشناس مدرسه ـ و یا از آن‌ها بخواهید تا به فرزند شما زمان بیشتری برای اتمام تکالیفش بدهند و یا بار درسی او را کاهش دهند.

* اگر فرزندتان شروع به انجام کارهای ریسکی کرد ـ مثلاً مصرف نوشیدنی‌های الکلی یا مصرف مواد مخدر ـ می‌توانید از پزشک خود کمک بگیرید. حتی در مواردی می‌توانید از یک آشنا و یا یک دوست قابل اطمینان بخواهید تا با فرزندتان در این باره صحبت کند.

* اگر فرزند شما در تصمیم‌گیری در زندگی‌اش عجله می‌کند- مثلاً ترک مدرسه ـ شما می‌توانید به او بگویید که بهترین کار این است که اجازه دهد تا شرایط زندگی آرام و عادی شود و بعد تصمیم‌های بزرگش را بگیرد.  

والدین دیگر می‌توانند منبع خوبی برای پیشنهادات و حمایت باشند.

  از عهده مشکلات برآمدن بعد از ضربه روحی بعضی مواقع کودکان بعد از پیش آمدن ضربه روحی با کنار آمدن با آن دچار مشکل می‌شوند که شما می‌توانید با پزشک فرزندتان درباره نگرانی خود که چگونه از عهده مشکلات برآید، صحبت کنید. بهبود یافتن بعد از یک ضربه روحی زمان می‌برد و شما مجبور نیستید این کار را تنهایی انجام دهید بلکه در این زمینه خدمات فراوانی هست که می‌تواند شما و فرزندتان را حمایت کند.  

حمایت کردن از فرزندتان بعد از یک ضربه روحی کار مشکلی است. همچنان که شخصی فرزندتان را پشتیبانی می‌کند شما می‌توانید زمان بیشتری را صرف خودتان کنید تا از عهده شرایط برآیید و از خودتان مراقبت کنید و بسیار مهم است که اگر نمی‌توانید از عهده مشکلتان برآیید از دکتر خود و یا یک دوست قابل‌اعتماد کمک بخواهید.

 

عنوان: حمایت از کودک بعد از ضربه‌ های روحی

محمدرضا خورسندنیا، دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی دانشـگاه آزاد اسـلامی (واحد الکترونیک)

ترجمه توسط ترانه خداویردی کاندیدای دکتری روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی تأیید شده است.