رویکرد صفات شخصیتی:
صفت شخصیتی عبارت است از ویژگیهای ثابتی که فرد، در اکثر مواقع، نشان میدهد. روانشناس بریتانیایی، هانز آیسنک (یا هانس آیزنک)، درجهبندیهای روانپزشکان مختلف را بیمارانشان را مورد استفاده قرار داد و به دو عامل شخصیتی مهم (سوپرفاکتور) دست یافت:
درونگرایی- برونگرایی، و ثبات هیجانی- عدم ثبات هیجانی (که نام آن را نوروتیسم گذاشت) و بعدها، عامل سومی را به نام پسیکوتیسم (سایکوتیسم) نیز اضافه کرد.
منظور از درونگرایی- برونگرایی این است که فرد تا چه اندازه به دنیای درون خود یا به دنیای بیرون از خود توجه و تمایل دارد. در قطب درونگرایی، افراد خجالتی قرار میگیرند که دوست دارند تنها باشند و تنها کار کنند. آنها معمولاً با خودشان هستند، مخصوصاً به هنگام استرس یا بروز مشکلات.
در قطب برونگرایی، افرادی قرار میگیرند که معاشرتی هستند و دوست دارند در شغلهایی مشغول به کار شوند که با مردم زیادی سر و کار دارد. این افراد، وقتی تحت استرس قرار میگیرند و برایشان مشکلی پیش میآید، با دیگران درد دل میکنند.
نوروتیسم (ثبات – عدم ثبات)، مقیاس هیجانی و احساساتی بودن است. افراد با ثبات، کسانی هستند که ثبات هیجانی نشان میدهند، آرامش دارند، زیاد نگران مسائل مختلف نمیشوند و دمدمی مزاج نیستند. افراد نوروتیک یا بدون ثبات، افرادی مودی، دمدمی مزاج، مضطرب و ناسازگار هستند که اغلب زود از کوره در میروند و رفتارشان، در مقابل رویدادهای مختلف، معمولاً غیر قابل پیشبینی است.
پس از تحقیق دربارهی دو سوپرفاکتور اول، آیسنک دربارهی سوپر فاکتور سوم تحقیق کرد که آن را پسیکوتیسم نامید این کلمه به روانپریشیگرایی ترجمه شده است. این صفت شامل پرخاشگری، عدم ارتباط با واقعیت، ناتوانی در تشخیص واقعیت از خیال.
عوامل شخصیت در نظریه آیسنک، محور ثبات هیجانی- بیثباتی هیجانی، عامل یا صفت نوروتیسم را تعیین میکند. محور درونگرایی- برونگرایی، عامل برونگرایی را تعیین میکند. سایر صفات اطراف دایره، نشان میدهند که فرد، در ارتباط با این دو محور، در کجا قرار میگیرد.
برون گرا- نوروتیک: زودرنج، بیقرار، و پرخاشگراست؛ زود هیجانی میشود، غیرقابل پیشبینی است و بدون فکر اقدام به عمل میکند؛ خوشبین و فعال است.
برونگرا- ثابت: اجتماعی، گرم، مهربان و خوش صحبت است؛ به موقع و به طرز مناسب واکنش نشان میدهد؛ آسان گیر، سرزنده، شاد و بیخیال، و رهبرهآب است.
درونگرا- نوروتیک: دمدمی مزاج (مودی)، مضطرب، سختگیر، موقر، بدبین، تودار، اجتماعگریز، و ساکت است.
درونگرا- ثابت: منفعل، محتاط، با ملاحظه، صلحطلب، مسلط بر خود و قابل اعتماد است؛ زود عصبانی نمیشود و آرام است.
پسیکوتیسم معمولاً موارد زیر را شامل میشود: میزان همشکلی، پرخاشگری و احساسات نسبت به دیگران، بریدن از واقعیت یا تحریف آن، ناتوانی در تشخیص واقعیت از خیال. پسیکوتیسم سطح بالا، افراد زیر را شامل میشود: بیرحم از لحاظ هیجانی، ریسکپذیر، بیفکر و بیپروا، و لذت جو. این افراد جامعهستیزند، یعنی به جامعه احترام زیادی قایل نمیشوند و، از لحاظ روانی به دیگران وابسته نیستند، یعنی آنها را دوست ندارند. اما پسیکوتیسم سطح پایین، افرادی را توصیف میکند که مهربان، با ملاحظه، مسئولیتپذیر، و جامعه دوست هستند. آنها بیشتر به سمت تبعیت از قوانین گرایش دارند نه به سرپیچی از آنها. برخلاف ابعاد برونگرایی- درونگرایی، و تعادل هیجانی- نوروتیسم، پسیکوتیسم بعدی با قطب مخالف نیست. پسیکوتیسم عنصری است که در افراد، به درجات مختلف وجود دارد.
چند صفت یا عامل شخصیتی اصلی یا اولیه وجود دارد؟ برای این سوال هیچ پاسخ مشخص و دقیقی وجود ندارد. کتل به ۱۶ عامل دست یافت، اما آیسنک تنها به ۳ عامل قناعت کرد. سایر محققان به تعداد متفاوتی دست یافتهاند.
تفاوتهای دیدگاههای مختلف دربارهی صفات شخصیتی، علتهای مختلف دارد. یکی از علتها این است که صفات انتخاب شده برای تحلیل و بررسی، از یک روانشناس به روانشناس دیگر فرق میکند.
به رغم این تفاوتها، در حال حاضر، تعداد زیادی از روانشناسان معتقدند که پنج طبقه از صفات میتوانند اکثر صفات شخصیتی را در بر بگیرند. این پنج صفت،The Big Five نامیده میشوند، یعنی پنجتای اصلی یا پنجتای بزرگ.
جدول ۲-۱۳- پنج صفت یا پنج عامل اصلی شخصیت (بیگ فایو)
نوروتیسم |
برون گرایی |
باز بودن |
سازگاری (مدارا) |
وظیفه شناسی وجدان |
اضطراب |
خون گرمی و نشاط |
علاقه به فکر و خیال |
اعتماد |
عرضه (کفایت) |
خصومت |
انس اجتماعی و علاقه به معاشرت با دیگران |
هنردوستی |
روراستی |
علاقه به نظم و ترتیب |
افسردگی |
اعتماد به نفس |
ارزش دادن به احساسات |
ایثار |
وظیفهشناسی، اهمیت دادن به واجبات |
خجالتی بودن |
فعالیت شخصی و اجتماعی |
علاقه به کارهای خلاقانه |
کنار آمدن |
موفقیت جویی با رعایت اصول اخلاقی |
بدون فکر و بدون اراده عمل کردن |
هیجانخواهی (به معنای excitement) |
علاقه به اطلاعات عمومی |
فروتنی |
انضباط شخصی و خویشتن داری (خود- کنترلی) |
زودرنجی |
به دنبال هیجانات مثبت بودن poritive emotions |
علاقه به ارزشها و عادات خوب |
آرام بودن |
تفکر قبل از عمل و از روی اراده کاری را انجام دادن |
عنوان: رویکرد صفات شخصیتی
منبع: زمینه روانشناسی هیلگارد
مبانی روانشناسی: شخصیت
خودشناسی یکی از مهمترین مسائل زندگی هر فرد است که در همه زمینه های زندگی او از انتخاب همسر مناسب و شغل گرفته تا شیوه های برخورد او با فشارهای روانی بسیار موثر است. از آنجایی که شناخت صفات و ویژگیهای شخصیتیمان و دانستن تیپ شخصیتی خودمان ی... بیشتر بخوانید