فرزند نوجوان خود را بشناسیم. نحوه مدیریت چالشهای فرزندان در نوجوانی چگونه است؟

در بسیاری از مواقع وقتی کودکان وارد سنین نوجوانی می­شوند پدر و مادر و اطرافیان خود را متعجب می­کنند: چطور ممکن است کودکی که تا همین چند ماه قبل مطیع و آرام و بی‌دردسر بود اکنون تا این حد دمدمی‌مزاج و تحریک‌پذیر شود؟ چرا مانند گذشته به حرف­­هایمان گوش نمی­دهد؟ چطور به‌یک‌باره این‌گونه به دوستانش گرایش پیداکرده؟ چرا نوجوانی دخترم انقدر با برادرش متفاوت است و یا بالعکس؟ و…

پاسخ تمامی این سؤالات فقط در گرو درک و شناخت کودکی است که اکنون می‌خواهد از دوران طفولیت خود عبور کرده و ازلحاظ زیستی و روانی و اجتماعی به یک بزرگ‌سال پخته تبدیل شود. واضح است که این فرایند تبدیل از کودک ناپخته به بزرگ‌سالی مستقل و کامل پر از فراز و نشیب است که علاوه بر خود فرد اطرافیان وی را نیز درگیر می­کند. به همین دلیل لازم است اطرافیان و بخصوص والدین از تغییرات این دوره­ی تحول و خصوصیات خاص هر جنس آگاهی یابند تا بتوانند بهترین برخورد و درنتیجه بهترین دستاورد را کسب نمایند.

همچنین برای درک چگونگی ارتباط مناسب با نوجوانان پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را بخوانید.

دوران طوفانی

اگر از چند والد کودکان خردسال بپرسیم انتظار دارند دخترها و پسرهای آن‌ها در نوجوانی چگونه باشند احتمالاً اکثریت آن‌ها این‌چنین پاسخ می­دهند «سرکش و بی‌مسئولیت»، «پرخاشگر و عصبی» و… این دیدگاه رایج قرن بیستم بوده که تاکنون هم باقی‌مانده در سطح علمی هم فردی مثل هال نوجوانی را دوره­ی بسیار پرآشوبی توصیف کرده که طبق آن انسان از موجودی وحشی به موجوداتی متمدن تبدیل می­شود اما پژوهش‌های جدید نشان می­دهند که برداشت طوفان و استرس از نوجوانی اغراق‌آمیز است. برخی از مشکلات مانند افسردگی و اختلال خوردن و خودکشی و… در نوجوانی بیشتر رخ می­دهند اما میزان کلی آشفتگی روان‌شناختی جدی از کودکی تا نوجوانی فقط اندکی افزایش می­یابد.

باوجود تغییرات زیستی، هورمونی که در همه افراد اجتناب­ناپذیر است، هر چه محیط اجتماعی به نوجوانان در رسیدن به مسئولیت­های بزرگ‌سالی بیشتر کمک کند، این دوران سازگارا نه‌تر و با آسودگی بیشتر طی می­شود و باوجود تنش­های زیستی و بلاتکلیفی­ها درباره­ی آینده که نوجوان آن‌ها را حس می­کند، اغلب نوجوانان با موفقیت از پس این دوره برمی­آیند.

تغییرات شناختی نوجوانان

با شروع نوجوانی به‌تدریج تغییرات شناختی در فرد دیده می­شود. تغییراتی از قبیل تفکر انتزاعی، توانایی استدلال، افزایش فراشناخت (تفکر درباره­ تفکراتشان)، افزایش سرعت فکر، توانایی درک منطق امور و…

این تغییرات شناختی باعث می­شود در نحوه‌ای که نوجوان خود، دنیا و دیگران را می­بیند تغییر شکل دهند و به همان دلیلی که نوجوانان گاهی در استفاده از بدن تغییر شکل یافته خود ناشی هستند، در آغاز هنگام استفاده از توانایی­های شناختی جدید نیز دچار لغزش می‌شوند و گرچه این پیامدهای تغییر شناختی مانند آرمان‌گرایی و عیب‌جویی و تصمیم‌گیری معیوب و… نوجوان اغلب بزرگ‌سالان را متحیر و نگران می­کند ولی آن‌ها معمولاً در بلندمدت مفید هستند.

این پیامد­ها عبارت‌اند از:

• خودآگاهی و تمرکز بر خود: توانایی نوجوان در اندیشیدن به افکار خودشان باعث می­شود که بیشتر به خودشان فکر کنند. در این دوره نوعی از خودمحوری ایجاد می­شود که طبق آن نوجوانان در متمایز کردن دیدگاه خود از دیگران دچار مشکل می­شوند که به دنبال آن دو تصور تحریف‌شده از رابطه بین خود و دیگران پدیدار می­شود.

تحریف اول تماشاگران خیالی است بدین معنی که نوجوان تصور می­کند کانون توجه دیگران است درنتیجه بسیار خودآگاه شده و اغلب برای اجتناب از شرمنده شدن تلاش زیادی می­کنند؛ و همین امر به ما کمک می­کند تا درک کنیم چرا نوجوانان چندین ساعت را صرف وارسی جزئیات ظاهر خود می­کنند و چرا نسبت به انتقاد تا این حد حساس هستند. برای نوجوانی که معتقد است همه عملکردش را زیر نظر دارند، عیب‌جویی والدین یا معلمان می­تواند موجب شرمندگی شود.

تحریف دوم افسانه شخصی نام دارد بدین معنی که چون نوجوان اطمینان دارد که دیگران آن‌ها را مشاهده و به آن‌ها فکر می­کنند، عقیده کاذبی را درباره‌ی اهمیت خود پرورش می­دهند. آن‌ها احساس می­کنند که استثنائی و منحصربه‌فرد هستند.

هر دو این‌ها اگرچه ممکن است به نظر منفی برسند اما نشان می­دهند که نوجوان اکنون قادر به درک دیدگاه دیگران است و از طرفی این دو مورد پیامدهایی همانند رشد عزت‌نفس و اجتماعی شدن و … را به دنبال دارد.

• آرمان‌گرایی و انتقاد: توانایی نوجوان در فکر کردن به احتمالات، دنیای آرمانی را به روی آن‌ها می­گشاید. نوجوان می­تواند نظام­های خانواده، مذهبی، سیاسی و …ر ا تجسم کرده و می­خواهد آن‌ها را کاوش کند. آن‌ها اغلب دیدگاه بی‌نقصی را تشکیل می­دهند که بی­عدالتی و تبعیض در آن نباشد و همین اختلاف بین آرمان‌گرایی نوجوان و واقع‌گرایی بزرگ‌سال موجب تنش بین والد و فرزند می­شود و نوجوانان با تجسم خانواده بی­نقص منتقدان عیب‌جو می­شوند.

بااین‌حال آرمان‌گرایی و انتقاد نوجوانان مفید است و به آن‌ها کمک می­کند بهتر بتوانند برای تغییر اجتماعی و برقراری روابط مناسب و بادوام به‌صورت سازنده اقدام کنند.

• تصمیم‌گیری: نوجوانان اغلب هنگام تصمیم‌گیری در مواقعی که باید جلوی هیجان‌ها و تکانه­هایش را به نحو منطقی بگیرند کمتر از بزرگ‌سالان عملکرد خوبی دارند. مهارت­هایی مانند مهارت تصمیم‌گیری، به‌تدریج پرورش می­یابند. نوجوانان به‌عنوان مبتدیان این حوزه در بسیاری از موقعیت‌ها دانش کافی برای در نظر گرفتن دلایل موافق و مخالف و پیش‌بینی پیامدهای احتمالی برخوردار نیستند؛ و بعد ازینکه نوجوانان به رفتار مخاطره‌آمیزی بدون عواقب آن می­پردازند، بیشتر از همسالانی که چنین رفتاری را امتحان نکرده­اند، منافع آن را بیشتر از مخاطرات آن ارزیابی می­کنند یعنی قضاوتی که احتمال مخاطره‌جویی‌های مداوم را افزایش می­دهند

بااین‌حال نوجوانان باگذشت زمان، از موفقیت‌ها و شکست­هایشان درس می­گیرند، از دیگران درباره­ی عواملی که بر تصمیم‌گیری تأثیر می­گذارند اطلاعات می­گیرند و به فرایند تصمیم‌گیری فکر می­کنند؛ اما چون مخاطره‌جویی بدون تجربه کردن صدمه می­تواند احساس آسیب‌ناپذیری نوجوانان را افزایش دهد، به نظارت و محافظت از تجربه‌های پرخطر تا زمانی که تصمیم‌گیری آن‌ها بهتر شود، نیازمندند.

در برابر این پیامدها چه کنیم:

• حساسیت نسبت به انتقاد: در حضور دیگران از نوجوان عیب‌جویی نکنید. اگر مسئله­ای مهم است، صبر کنید تا موقعی که بتوانید تنها با نوجوان صحبت کنید.
• احساس منحصربه‌فرد بودن اغراق‌آمیز: ویژگی‌های منحصربه‌فرد نوجوان را بپذیرید. در زمان مناسب، با اشاره به اینکه وقتی نوجوان بودید به شیوه‌ی مشابهی احساس می­کردید، دیدگاه متعادل‌تری را ترغیب کنید.
• آرمان‌گرایی و عیب‌جویی: به توقعات غرورآمیز و اظهارات عیب جویانه نوجوانان صبورانه پاسخ دهید. به ویژگی‌های مثبت هدف‌ها اشاره‌کنید و به نوجوانان کمک کنید تا دریابند جوامع و افراد آمیزه‌ای از محاسن و معایب هستند.
• مشکل در تصمیم‌گیری‌های روزمره: از تصمیم‌گیری برای نوجوانان خودداری کنید. تصمیم‌گیری کارآمد را الگو قرار دهید و درباره‌ی محاسن و معایب گزینه‌ها، احتمال پیامدهای مختلف و درس گرفتن از انتخاب­های نادرست، توصیه­های سیاستمدارانه ارائه دهید.

برای آشنایی با مهارت‌های گوش دادن فعال به نوجوانان اینجا کلیک کنید

دختر نوجوان

• هیجان، هیجان، هیجان چیزی است که در مغز وزندگی دختر نوجوان رخ می­دهد. مغز دختر نوجوان مدارهای عصبی را افزایش می­دهد؛ آن‌ها را سازمان‌دهی و شکوفا می­کند و این مدارها، شیوه تفکر، احساس و عمل او را تعیین می­کند و موجب می­شود او نسبت به ظاهرش وسواسی باشد مغز او دستورالعمل‌هایی را آشکار می­کند که در مورد زن بودن است. طی دوره­ی بلوغ فلسفه وجودی دختر ازنظر زیست‌شناختی این است که به لحاظ جنسی جذاب باشد به همین دلیل است که ممکن است زمان زیادی را صرف مقایسه خود با هم‌سن‌وسالان و تصویرهای رسانه‌ای سایر زنان جذاب می­کند.
• دخترها احتمالاً برخی از کارها را انجام می‌دهند خواه رسانه­ای برای الگو گیری آن‌ها وجود داشته و خواه وجود نداشته باشد زیرا هورمون‌های مغزی آن‌ها را به سمت خاصی سوق می­دهند. مثلاً حتی اگر دختر نوجوان هیچ هنرپیشه یا مدل لاغراندامی را هم در زندگی ندیده باشند، چون هورمون‌های آنان واقعیتی مبنی بر جذاب‌تر بودن دختر لاغر را در ذهنشان خلق می­کند در این زمینه دچار وسواس­اند پس سرزنش نوجوان به خاطر این قبیل وسواس‌ها و نگرانی‌ها بی‌مورد و نادرست است و محدود کردن آن‌ها نیز کاری را پیش نمی­برد.
• مغز دختر نوجوان سخت درگیر خودش است و به همین دلیل است که وقتی دختر نوجوان برای رسیدن به استقلال و هویت تلاش می­کند تعارضاتش افزایش می­یابد. آن‌ها بخشی از خود را پرورش می­دهند که بیشتر آن‌ها را زن می­سازد و توانایی در برقراری ارتباط، ایجاد پیوندهای اجتماعی و مراقبت از افراد دوروبرشان را افزایش می­دهد درحالی‌که خانواده همچنان او را کودکی می­بیند که نیاز به مراقبت دارد. اگر والدین این تغییرات زیست‌شناختی که در مدارهای مغزی دختر نوجوان رخ می­دهد بشناسند، می­توانند در طول این سال‌ها از عزت‌نفس و سلامت دخترشان حفاظت کنند.
• فوران هورمونی که در بدن دختر نوجوان شکل می­گیرد باعث می‌شود که همه مدارهای مغزی او، نسبت به ظرافت­های هیجانی، از قبیل تائید و عدم تائید، پذیرش و طرد، حتی حساس‌تر از قبل شود. به همین دلیل است که بعضی روزها اعتمادبه‌نفسش بسیار قوی و روزهای دیگر بسیار ضعیف است و صافی که او از طریق آن بازخورد دیگران را احساس می­کند نیز به این بستگی دارد که در کجای چرخه­اش قرارگرفته این بازخورد بعضی روزها اعتمادبه‌نفس او را تقویت می­کند و بعضی روزها آن را از بین می­برد. ممکن است یک روز حرف شمارا که گفته­اید شلوارش کمی کوتاه شده را نادیده بگیرد؛ اما اگر در یک روز بد چرخه­اش در مسیر او قرار بگیرید ممکن است این حرف شما برایش به این معنا باشد که او دختر شلخته و چاقی است، حتی اگر منظور شما این نباشد مغز او گفته شمارا این‌گونه تفسیر خواهد کرد.
• مدارهای مغزی دختر نوجوان سبب می­شود که کوچک‌ترین تعارضی در روابطش او را شدیداً برآشفته کند او به‌شدت به دنبال حفظ روابط باثبات است و از طرد شدن متنفر است. پس لازم است که خانواده‌ها با شناخت این نیاز نسبتاً شدید دختران دراین‌باره با آن‌ها گفتگو کرده و از کوچک و مضحک شمردن نگرانی و حساسیت دختران درباره‌ی روابط جلوگیری کنند زیرا این امر با آنچه مغز او تفسیر می­کند کاملاً متفاوت است و باعث می­شود که فکر کند که شما قادر به درک او و شرایطش نیستید.
• مدارهای اجتماعی و پیوندهای کلامی به‌طور طبیعی در مغز زنان بیشتر از مردان است به‌ویژه آن دسته از مراکزی که مربوط به معاشرت و صحبت کردن است این موضوع در دختران نوجوان چشمگیرتر نیز می­شود زیرا آن‌ها تمایل دارند که با ردوبدل کردن اسرار با دختران هم‌سن‌وسالشان پیوند ایجاد کنند و گروه‌های دوستی را تشکیل دهند. در این گروه‌ها صحبت کردن و بیان اسرار و غیبت کردن اغلب به فعالیت‌های موردعلاقه بدل می­شوند و این امر وسیله­ای می­شود برای اینکه به آن‌ها کمک کند تا فشارها و پستی بلندی­های زندگی را راحت­تر طی کنند. برای دخترها این قبیل فعالیت­ها دلیل زیستی دارد آن‌هم این است که تماس از طریق حرف زدن مراکز لذت را در مغز دختر فعال می­کند. پس اگر دختر نوجوان شما ساعت‌ها پای تلفن است و یا در حال ارسال پیامک است دائماً با این رفتار مقابله و ستیز نکنید بلکه با نظارت غیرمستقیم و شناخت اطرافیانش اجازه دهید که با موفقیت از این مرحله عبور کند.

پسر نوجوان

 

• تغییرات هورمونی در پسر نوجوان باعث می­شود که او احساس کند که اتاقش قلمرو اوست و او را نسبت به تمسخر تصور شده و یا واقعی اطرافیان بسیار حساس می­کند، بدن او سرشار از انرژی است که همین موضوع او را برای پاسخ جنگ یا گریز مردانه در برابر به چالش کشیدن موقعیت و یا قلمروش آماده می­کند و اگرچه همه­ی پسران نمی­خواهند فرمانروا باشند ولی دلشان می­خواهد تا آنجا که ممکن است نزدیک قله قدرت باشند و این امر به معنای خطر کردن­هایی است که ممکن است ­آن‌ها را به دردسر بیندازد.
• برای پسر نوجوان تمرکز روی تکالیفش بسیار دشوار است و به دلیل اینکه مدارهای مغزی­اش دائماً در حال ارسال امواج جنسی و پرخاشگری هستند تمرکز بازیافته شده سریعاً از بین می­رود. پسران نوجوان تلاش نمی­کنند مشکل‌آفرین باشند بلکه مسئله این است که مغز آن‌ها هنوز برای اندیشیدن کافی مدار بندی نشده است، همیشه برای والدین وادار کردن پسران به مطالعه و انجام تکالیف بسیار سخت‌تر از دختران است و به یک نبرد شباهت دارد همچنین با وسوسه­های فناوری­های نوین امروزی این نبرد، می­تواند شبیه به جنگی تمام‌عیار شود. تحقیقات نشان می­دهد برای فعال کردن مراکز پاداش مغز پسر نوجوان به احساسات فوق‌العاده شدیدی نیاز داریم و خب تکالیف این کار را انجام نمی­دهند.
• تغییرات ناشی از هورمون‌ها در ادراک دخترها مغز آنان را برای پیوندها و روابط عاطفی آماده می­کند، درحالی‌که هورمون‌های پسران آن‌ها را برای رفتارهای پرخاشگرانه و حفظ قلمرو آماده می‌کند زمانی که یک پسر نوجوان به دوره مردانگی می­رسد، این رفتارها به او در دفاع و حفاظت جسورانه از اشخاص موردعلاقه‌اش کمک می­کند اما نخست او باید بیاموزد که چگونه این تکانه‌های ذاتی را کنترل کند و در راستای همین یادگیری ممکن است بی‌هیچ دلیلی احساس خشم و تحریک‌پذیر بودن داشته باشد او ممکن است بسیار زود نتیجه بگیرد که افرادی که با آن‌ها مواجه شده است با او خصمانه رفتار می­کنند و چهره‌های کاملاً خنثی دیگران را به‌صورت غیردوستانه هدایت برداشت کند درحالی‌که دختران تمایل دارند همین چهره‌های خنثی را دوستانه‌تر ارزیابی کنند به همین دلیل هم هست که دو پسربچه‌ی نوجوان با یک خشم ناگهانی ممکن است دعوای حسابی را با یکدیگر به راه‌اندازند و یا یک پسر نوجوان با کوچک‌ترین موضوع در خانه قشقرق به پا کند.
• درحالی‌که سرتاپای پسر نوجوان داد می­زند که بیشتر این نمی­توانسته به نگاه و نظر دیگران بی‌توجه باشد؛ اما درواقع خلاف این مطلب درست است. نوجوانان حساسیت رنج‌آوری نسبت به خرده‌گیری‌ها و نظرات هم‌سن‌وسالانشان درباره‌ی خوددارند؛ و اگرچه صورتشان نشان نمی­دهد ولی بسیار بیشتر از قبل به اینکه اطرافیانش درباره­ی او چه فکری می­کنند دل‌مشغولی پیداکرده است.
• در راستای مورد قبلی زمانی که پسر نوجوان حس می­کند که مورد تمسخر قرارگرفته تا زمانی که تلافی نکند و حرمتش را دوباره به دست نیاورد آرام و قرار ندارد. اعتمادبه‌نفس یک پسر نوجوان در تناسب مستقیم با این است که در پیش چشم همسالانش چگونه به نظر می­رسد. اگر نتواند در رأس باشد، به‌جای آن بهترین چیز تظاهر به این است که برایش بی‌اهمیت است؛ به همین دلیل نوجوانان روش‌های قیافه گرفتنی را در پیش می­گیرند که مردان برای به دست آوردن احترام از آن‌ها استفاده می­کنند و حتی اگر واقعاً هم احساس اعتمادبه‌نفس نکنند می‌خواهند طوری به نظر برسند که گویی مسلط هستند و از هیچ‌چیز نمی­ترسند.

منبع

کتاب روانشناسی رشد لورا برک، کتاب مغز زنانه لوآن بریزندین، کتاب مغز مردانه لوآن برزندین

ما را در تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید.