مفاهیم روانکاوی فروید: تعریف و توضیح

مفاهیم روانکاوی فروید: تعریف و توضیح

نظریه‌ی روانکاوی فروید مفاهیم زیادی را در برمی‌گیرد که هر دانشجوی روانشناسی باید به خوبی با آن‌ها آشنا باشد و بتواند به درستی آن‌ها را تعریف کند. در این مقاله قصد دارم که تعریف مفاهیم روانکاوی نظریه فروید را به صورت خلاصه ارائه دهم. هرچند که تعریف مفاهیم روانکاوی کار دشواری است و در کتاب‌های مختلف به شکل‌های متفاوت ارائه شده است اما در اینجا سعی می‌شود تعریف مفاهیم روانکاوی به صورت حتی‌‌الامکان ساده و مختصر باشد. قبل از هر چیز باید بدانید که تعریف مفاهیم روانکاوی می‌تواند اولین گام مؤثر در شناخت نظریه‌ی شخصیت و رواندرمانی فرویدی باشد. در ادامه تعریف مفاهیم روانکاوی به صورت خلاصه آورده شده است.

 

۱. اصل لذت pleasure principle

اصل لذت یکی از مفاهیم اصلی نظریه روانکاوی فروید است. این اصل به این معناست که بشر به طور غریزی سعی دارد تا از درد و ناراحتی پرهیز کرده و جهت ارضا و لذت تلاش کند.

 

۲. اصل واقعیت reality principle

اصل واقعیت عبارت است از مفهومی که اصل لذت به طور معمول به وسیله‌ی خواست‌های غیرقابل اجتناب و شرایط جهان خارج تغییر می‌کند.

 

۳. انتقال

این واژه به انتقال ناهوشیارانه احساسات و نگرش‌هایی اطلاق می‌شود که به دیگران منتقل می‌شود که معمولاً آن فرد روانکاو است. این احساس و نگرش‌ها در اصل با شخصیت‌های مهم اوایل زندگی فرد، یعنی والیدن ارتباط و پیوند دارد.

 

۴. انتقال متقابل

انتقال متقابل یکی از مفاهیم روانکاوی است و عبارت از واکنش هوشیار یا ناهوشیار درمانگر نسبت به بیمار است.

 

۵. پالایش

تخیله درمانی افکار از طریق گفتگو و صحبت کردن درباره موضوعات هوشیارانه است که همراه با واکنش‌های هیجانی مناسب می‌باشد و در معنایی عمیق‌تر پالایش، تخیله‌ی موضوع سرکوب شده از ناهوشیار به هوشیار است.

 

۶. تثبیت

تثبت به عنوان یکی از اساسی‌ترین مفاهیم روانکاوی در مراحل رشد روانی _ جنسی رخ می‌دهد. به طور خلاصه تثبیت یعنی هنگامی که بلوغ روانی جنسی در مرحله‌ای متوقف می‌شود. تأخیر در رشد را تثبیت می‌گویند. به عنوان مثال اگر کسی در مرحله‌ی مقعدی رشد روانی جنسی متوقف شود می‌گویند که او در این مرحله تثبیت شده است. به دو دلیل تثبت رخ می‌دهد: اول ارضای بیش از حد نیازها و دوم ارضای کم یا عدم ارضای نیازها در هر مرحله.

 

۷. تحلیل آموزش

یعنی تحلیل منش کسی که قرار است در آینده روانکاو یا تحلیل‌گر شود. این کار به منظور تربیت او در چارچوب مفاهیم و مسائل روانکاوی صورت می‌گیرد.

 

۸. تخلیه‌ی هیجانی

یعنی آزاد یا رهاسازی هیجانی ناشی از یادآوری آگاهانه یک تجربه دردناک که به خاطر غیرقابل تحمل بودنش سرکوب شده بود.

 

۹. تداعی آزاد

یکی از مفاهیم روانکاوی که به قاعده‌ی بینادین روانکاوی معروف است تداعی آزاد می‌باشد. تداعی آزاد عبارت است از گفتار خودانگیخته و سانسورنشده‌ی بیمار درباره‌ی هرآنچه که به ذهنش می‌رسد. تداعی آزاد تکنیک اولیه، برای تخلیه‌ی مطالب سرکوب شده است.

 

۱۰. تعادل حیاتی

گرایش موجود زنده برای حفظ و نگهداری و استواری و ثبات محیط دورنی است.

 

۱۱. خودشیفتگی

شخصیتی است در افسانه‌های یونانی که عاشق خود شد. خودشیفتگی یعنی عشق به خود که مخالف عشق به دیگران است.

 

۱۲. ایگو (خود یا من)

ایگو یکی از مفاهیم روانکاوی است که در مدل ساختاری شخصیت مطرح شده است. ایگو بخشی از ساختار شخصیت که واسطه‌ای است بین شخص و واقعیت. وظیفه‌ی نخست آن عبارت است از درک واقعیت و تطابق با آن. خود همچنین می‌تواند  به عنوان واسطه‌ای بین تقاضاهای نهاد و فراخود عمل کند.

 

۱۳. روان‌رنجوری انتقال

یعنی یک روان‌رنجوری مصنوعی که در خلال درمان روانکاوی واقع می‌شود و روانکاو نماینده‌ی یکی یا هر دو والدین است. گویی که روانکاو یکی ازوالدین واقعی بیمار در دوران کودکی اوست.

 

۱۴. روش تمرکز

پیش درآمد تداعی آزاد است. این روش اولیه بیمار را مجبور می‌سازد که فکر خود را بر یک نشانه‌ی خاص متمرکز کرده و سپس سعی نماید که خاطرات همراه با آن را به یاد آورد.

 

۱۵. زیست‌مایه یا لیبیدو

یک انرژی یا سائق روانی است که معمولاً با غریزه‌ی جنسی همراه می‌باشد.

 

۱۶. سائق

وراثت عامل تعیین‌کننده سائق است. سائق تشکیل‌دهنده‌ی روان است. زمانی که فعال می‌باشد یک حالت هیجانی روانی را ایجاد می‌کند. این هیجان یا تنش فرد را وادار به فعالیت می‌کند.

 

۱۷. عقده‌ی اختگی

یعنی مجموعه‌ای از افکار هیجانی که ناهوشیار بوده و به ترس از دست دادن عضو جنسی مربوط می‌شود که معمولاً به عنوان مجازاتی برای تمایلات جنسی ممنوع شده می‌باشد. این ترس به خیال‌پردازی‌های جنسی دوران کودکی زمانی که تصور می‌کند آلت جنسی زنانه به خاطر از دست دادن آلت جنسی مردانه است مربوط می‌شود.

 

۱۸. عقده‌ی ادیپ

ادیپ نیز شخصیتی در افسانه‌های یونانی است که پدرش را کشت و با مادرش ازدواج کرد. در اینجا به دلبستگی به یکی از والدینی که مخالف جنس اوست اطلاق می‌شود. این دلبستگی با احساسات حسادت‌آمیز و تهاجمی نسبت به والد همجنس خودش همراه است.

 

۱۹. غبطه‌ی آلت

به معنی دقیق کلمه به غبطه‌ای که زنان نسبت به مردان دارند اطلاق می‌شود. به طور کلی این مطلب اشاره دارد به آرزوی زنان نسبت به مرد بودن یا موقعیت و امتیازات مردان را داشتن.

 

۲۰. غریزه

طبق نظر فروید یک میل یا گرایش اولیه است که نمی‌تواند قبلاً رفع شود.

 

۲۱. سوپرایگو یا فراخود

بخشی از ساختار شخصیت است که با اخلاقیات، معیارها و انتقاد از خود همراه است. فراخود به وسیله‌ی همانندسازی کودک با افراد مهم و محترم در دوران اولیه زندگی به خصوص با والدین شکل می‌گیرد.

 

۲۲. فرآیند ثانویه

یعنی فعالیت و تفکر ذهنی که ویژگی «خود» است و از خواسته‌های محیط متأثیر می‌باشد.

 

۲۳. فرآیند نخستین

روانکاوان این واژه را معمولاً برای فعالیت‌های ذهنی نامنظم که ویژگی یک زندگی ذهنی ناهشیار است به کار می‌برند که علامت آن تخلیه‌ی آزاد انرژی و هیجان روانی بدون توجه به تقاضاهای محیط یا واقعیت یا منطق است.

 

۲۴. مقاومت

عبارت است دفاع روانی هشیارانه یا ناهشیارانه فرد در برابر آشکار شدن موضوعات و مطالب سرکوب شده.

 

۲۵. مکانیزم دفاعی

مکانیزم‌های دفاعی یا «دفاع‌ از خود» که عبارت است از دفاع‌های درون‌روانی ویژه که به طور ناهشیار عمل می‌کنند و به منظور رهایی از تضاد هیجانی و آزادی از اضطراب به کار گرفته می‌شوند.

 

۲۶. ناهشیار

بخشی از ذهن یا کارکرد ذهنی است که فرد مستقیماً قادر به دسترسی به محتوای آن نیست. این بخش انبار و مخزن مطالب سرکوب شده است.

 

۲۷. اید یا نهاد

بخشی از ساختار شخصیت است که مأمور تنظیم ناهشیار، کوشش‌ها و امیال غریزی فرد است.

 

۲۸. نیمه‌هوشیار

به افکار اطلاق می‌شود که در آن آگاهی فوری و بی‌واسطه قرار ندارد اما می‌توان از طریق کوشش آگاهانه آن را به یاد آورد.

 

۲۹. هشیاری

بخشی از زندگی فکری یا ذهنی که فرد هر لحظه از زمان بدان آگاه است.

 

۳۰. تکثیر در تاریکی

وقتی احساسات و افکار سرکوب می‌شوند و در ناهشیاری ذخیره می‌شوند در تاریکی ناهشیار شروع به تکثیر می‌کنند و بالاخره بر هشیاری تأثیر می‌گذارند.