قبل (سمت راست) و بعد (سمت چپ) از هنر درمانی
هنر درمانی نیز اغلب چنین سؤالات و پاسخ مشابهی را دریافت می‌کند – «اما این فقط هنر و کاردستی است!». همانند بازی‌درمانی که صرفاً «بازی» نیست، هنر درمانی هم صرفاً «هنر و کاردستی» یا حتی اولین خویشاوند آن، کتاب‌های رنگ‌آمیزی موجود نیست و همانند بازی، هنر هم درون موقعیتی از یک رابطه درمانی برای کمک به درمان‌جوهای کم سن و سال ایجاد می‌شود نه‌فقط برای خود-اکتشافی، همچنین شامل ساختن (معنا دادن) هدفمند از طریق پرداختن به هنری خاص است.
اغلب هنر درمانیِ کودکان به دلایل بسیاری با بازی‌درمانی اشتباه گرفته می‌شود. بازی درمانگرها هنگام کار با کودکان، زمانی که مناسب باشد، فعالیت‌های مبتنی بر هنر را معرفی می‌کنند؛ به‌طور مشابه، کارِ هنر درمانگرها با کودکان هم شامل فعالیت‌های بازی ]اسباب‌بازی‌ها، عروسک‌ها، وسایل و بازی‌ها[ برای تکمیل هنردرمانی و برانگیختن کار خلاق (بیان خلاق) در کودکان است. با این حال، انجام کار هنری درون یک موقعیت درمانی، تفاوت‌های جزئی با بازی دارد؛ چرا که بسیاری از بیماران را به خلق اثری قابل لمس تشویق می‌کند. همچنین هنر درمانگرها در کارشان به کودکان کمک می‌کنند تا بتواند به‌صورت دیداری تجربه‌ها، ادراک‌ها، احساسات و تخیلاتشان را بیان و ثبت کنند؛ آن‌ها از دانش وسیعشان در دنیای هنر بهره برده و از رویکردهای مبتنی بر هنر برای افزایش توانایی برقراری ارتباط در درمان‌جوهای کم سن و سال از طریق انجام دادن کار خلاق استفاده می‌کنند. این شرح مختصری از چگونگی و چرایی “کارهای” هنردرمانی است.
اساس حسی، غیرکلامی. با ساده‌ترین تعریف، انجام دادن کار هنری (بیان هنری)، شکلی از ارتباط غیرکلامی است. برای کودکانی که ممکن است قادر به گفتنِ افکار، احساسات، هیجانات یا ادراکات خود به‌طور واضح نیستند، این یکی از راه‌های ابراز چیزهایی است که بیان آن‌ها با کلمات دشوار است. برای فردی که تجاوز را تجربه کرده است، زمانی که قادر به صحبت کردن درباره اتفاقات یا احساسات خاص نیست یا می‌ترسد، این راهی برای “گفتن بدون حرف زدن” است. درعین‌حال این روش یک رویکرد حسی است که به کودکان اجازه می‌دهد تا خودشان تجربه کنند و در سطوح چندگانه – دیداری، لمسی، جنبشی و بیشتر – ارتباط برقرار کنند، نه اینکه تنها گوش کنند ]حرف بزنند[، بلکه به‌وسیله تصاویر ببینند ]هنر[.
رشد و نمو . انجام دادن کار هنری (بیان هنری)، به‌خصوص نقاشی، اطلاعات مفیدی درباره رشد کودکان به‌ویژه در کودکان ۱۰ساله و کوچک‌تر فراهم می‌کند. برای مثال، تفاوت‌هایی در رشد هنری می‌تواند به ما در درک برخی از تجارب هیجانی، یکپارچگی حس و شناخت کمک کند – اما فقط تا حدی، چرا که بیشتر اطلاعاتی که به‌طور وسیعی منتشرشده‌اند از فرهنگ‌های بزرگ غربی به‌دست‌آمده‌اند. علیرغم این چالش، اخیراً سطوح پذیرفته‌شده از رشد هنری، به‌ویژه در کودکان کم سن، هنوز هم به‌طورکلی مفید بوده و اطلاعات باارزشی را فراهم می‌کند که همیشه تنها از طریق گفتگو درمانی به دست نمی‌آید.
هنر درمانی فرصت رشد و نمو کودکان را فراهم می کند
خودتنظیمی. زیست‌شناسی عصبی، متخصصان سلامت روان را آگاه می‌کند که چرا فعالیت‌های هنری خاص، در یک موقعیت درمانی، می‌تواند برای کودکان مفید باشد. به‌ویژه به نظر می‌آید ویژگی‌های حسی خاص هنگام انجام کار هنری در بهبود خُلق، یکپارچگی حسی و آرام کردن ذهن و بدن مؤثر باشد، به‌خصوص در کودکانی که اختلالات پس از سانحه را تجربه کرده‌اند.
ساختن – معنا دادن. همانند بازی‌درمانی، هنر درمانی فرصتی برای ابراز استعاره از طریق هنر است. در حقیقت، یکی از نقاط قوت هر دو رویکرد، تشویق و افزایش دادن توانایی قصه‌گویی و داستان‌سرایی آن‌هاست. داستان گفتن درباره یک نقاشی، طرح، کلاژ یا سازه نباید برابر با اصل درمان باشد. در حقیقت، کودکی که اختلال پس از سانحه را تجربه کرده است یا درگیر یک اختلال هیجانی است ممکن است تنها امکان ساخت داستان‌های تخیلی را پیدا کند. با حمایت و راهنمایی درمانگر، این قصه‌ها می‌تواند راهی آرام و امن برای رهایی از تجارب ناراحت‌کننده و وحشتناک باشد.
نیمکره راست به نیمکره راست. در آخر، انجام دادن کار خلاق (بیان خلاق) به‌خودی‌خود ضمانتی برای “بهبودی” نیست؛ همانند بازی‌درمانی، هنر درمانی هم بر پایه رابطه‌ای با یک کمک حرفه‌ای قرار گرفته است. تمامی درمان های خلاق هنری به‌طور ذاتی، درمانی رابطه‌ای هستند چرا که یک رابطه فعال، پویا و اساساً حسی بین متخصص و فرد وجود دارد و بر ارتباط “نیمکره راست به نیمکره راستِ” کودک و درمانگر تأکید می‌کند. در این معنا، هنر درمانی می‌تواند در اصلاح و تغییر شکل دلبستگی از طریق وسایل حسی و تجربی مفید باشد و این حالت رابطه اولیه‌ای که قبل از کلمات وجود داشته و غالب است به مغز اجازه می‌دهد تا الگوهای بسیار پُربار و جدیدی را ایجاد کند. هر متخصصی که اصول هنر درمانی را به‌طور مؤثری در کار با کودکان به کار می‌برد در چگونگی ایجاد دلبستگی مثبت، سازگاری و همگرایی انعکاسی ماهر است، اشاره بعدی به تجربه ایست که در آن دو نفر از طریق یکدیگر “حس” می‌کنند و ازاین‌رو بدون قید و شرط، قابل‌پذیرش و عمیقاً قابل‌درک است.
انجام دادن کار هنری، همانند بازی، به این تجربه‌های رابطه‌ای مثبت در سطوح چندگانه شامل کانال‌های حسی، مؤثر و شناختی از ارتباط می‌افزاید.
این توضیح بسیار کوتاهی از برخی از جنبه‌های پویایی اصلاحی است که هنر درمانی برای کودکان فراهم می‌کند. سادگی کار هنری کودکان مانند بازی‌های تخیلی ممکن است در نگاه اول به‌طور فریبنده‌ای ساده به نظر برسند. اما رشته‌های هنر درمانی و بازی‌درمانی به دنبال توسعه دانش خود درباره این اثربخشی هستند، بیشتر ما امکانات را برای بهترین تمرینات با تمامی کودکانی که نیاز به کمک و بهبودی دارند گسترش می‌دهیم. و ما می‌دانیم که نقاشی کردن، بازی کردن و وانمود کردن همگی یک بخش طبیعی از کار کودکان است، درحالی‌که وقتی هنر درمانی می‌آید هنوز ما دقیقاً درباره اینکه “آن‌ها چگونه کار می‌کنند” چیز زیادی نمی‌دانیم.
منبع: C. Malchiodi، ۲۰۱۶ “قبل و بعد از هنر درمانی”
مترجم: الناز صالحی- کارشناسی ارشد روانسنجی
