نمونه گیری تصادفی ساده روشی است که در آن برای هر یک از اعضای جامعه (واحد نمونه گیری) امکان مساوی برای انتخاب شدن، فراهم شود. این روش بر انتخاب واحدهایی از کل جامعه اشاره می‌کند به طوری که هر واحد دارای احتمال مساوی (غیر صفر) برای بودن به عنوان عضوی از اعضای نمونه باشد. به صورت دقیق‌تر در روش نمونه گیری تصادفی ساده هر یک از اعضای جامعه دارای شانس مساوی و مستقل برای انتخاب شدن، هستند.
نمونه گیری تصادفی ممکن است به دو صورت با جایگزینی و بدون جایگزینی انجام شود. در نمونه گیری با جایگزینی، هر عضو فقط یکبار شانس انتخاب شدن را دارد، در صورتی که در نمونه گیری تصادفی بدون جایگزینی، هر عضو فقط یک بار شانس انتخاب شدن را دارد.
غالب نظریه‌های آماری به کمک نمونه گیری تصادفی با جایگزینی صورت بندی شده‌اند. در نمونه گیری تصادفی ساده، از نمونه گیری بدون جایگزینی استفاده می‌شود. به عبارت دیگر، اگر N نفر از جامعه آماری شماره گذاری شود و n نفر آن‌ها با استفاده از روش تصادفی و بدون جایگزینی انتخاب شوند، نمونه گیری به صورت تصادفی ساده انجام شده است. برای روشن شدن این موضوع به مثال زیر توجه کنید.
جامعه عبارت است از کلیه دانش آموزان دبیرستان امیرکبیر شهرستان خرم‌آباد از ۵۰۰ نفر دانش آموز تشکیل شده است. اگر شما یکی از دانش آموزان این دبیرستان را در نظر بیگرید، شانس انتخاب شدن این دانش آموز یک پانصدم است. البته به شرطی که نمونه گیری کاملا تصادفی باشد. در زیر به یک نمونه تصادفی و غیرتصادفی توجه کنید:
تصادفی: پژوهشگری علاقه‌مند است نگرش تمام دبیران علوم اجتماعی را نسبت به کتاب علوم اجتماعی سال اول دبیرستان در استان تهران مورد پژوهش قرار دهد. فرض کنید در این استان ۷۲۵ دبیر علوم اجتماعی وجود دارد. ابتدا لیستی به صورت کاملا تصادفی از دبیران مورد نظر تهیه و سپس به هر یک از آن‌ها از ۰۰۱ تا ۷۲۵ کد داده می‌شودو. با استفاده از جدول اعداد تصادفی ۱۰۰ نفر دبیر به عنوان نمونه انتخاب می‌شود.
غیرتصادفی:
مدیر کتابخانه‌ای در یک مرکز دانشگاهی علاقه‌مند است نظر دانشجویان را درباره خدماتی که کتابخانه ارائه می‌دهد، بداند. به همین منظور، هر روز به مدت دو هفته و در طی ساعت ناهار از هر کسی که به کتابخانه مراجعه می‌کند، درخواست می‌کند پرسشنامه کوتاهی را پر کرده و قبل از ترک کتابخانه آن را در جعبه‌ای در کنار درب ورودی بیندازد.
در پایان دو هفته او تعداد ۲۳۵ پرسشنامه تکمیل شده، دریافت داشته است. در این مثال، همه افراد استفاده کننده و از کتابخانه شانس مساوی برای انتخاب شدن را ندارند. نمونه مطلوب و مناسب به نمونه‌ای گفته می‌شود که معرف و نماینده واقعی جامعه‌ای باشد که از آن انتخاب شده است. نمونه در صورتی معرف جامعه است که بین ویژگی‌های نمونه و جامعه تجانس یا شباهت کامل وجود داشته باشد.
در صورتی که حجم نمونه بزرگ باشد، شباهت نمونه به جامعه افزایش خواهد یافت. گرچه تضمینی برای معرف بودن وجود ندارد، اما زمانی که پژوهشگر از روش نمونه گیری تصادفی استفاده می‌کند، این احتمال که نمونه، معرف واقعی جامعه باشد، افزایش می‌یابد. اختلاف‌های موجود بین نمونه و جامعه باید غیر منظم و اندک باشد.
این گونه اختلاف‌ها ناشی از شانس است، نه سوگیری در نمونه گیری، برای اطمینان از صحت تصادفی بودن، شیوه انتخاب باید مستفل از قضاوت بشر انجام گیرد. برای انی منظور دو روش وجود دارد:
- قرعه کشی: در این روش برای هر یک از اعضای جامعه شماره یا کدی تهیه می‌شود، سپس شماره‌ها بر روی تکه‌هایی از کاغذ نوشته می‌شوند. تکه‌های کاغذ در ظرفی قرار داده می‌شوند و خوب به هم زده می‌شوند، سپس نمونه‌ای با حجم معین از آن انتخاب می‌شود.
- جدول انتخاب تصادفی: در این روش اعضای جامعه از ۱ تا N شماره گذاری شده، سپس یک سطر و ستون جدول به صورت تصادفی انتخاب می‌شود. نقطه تلاقی سطر و ستون انتخاب شده، نقطه آغاز نمونه گیری است. از این نقطه یک به اضافه یا ضربدر رسم می‌شود.کلیه شماره‌هایی که در روی این به اضافه یا ضربدر قرار می‌گیرند به عنوان اعضای نمونه انختاب می‌شوند. لازم به یادآوری است که به جای ترسیم ضربدر یا به اضافه می‌توان دست را در روی این جدول به صورت پیوسته حرکت داد و این عمل را تا موقعی که نمونه مورد نیاز انتخاب می‌شود، ادامه دارد. جدول زیر قسمتی از یک جدول اعداد تصادفی است.
برای روشن شدن مطالب فوق، فرض کنید قصد داریم نمونه‌ای به حجم ۵۰ نفر از جامعه‌ای به اندازه ۳۰۰ نفر با استفاده از جدول فوق، انتخاب کنیم. چون حجم جامعه سه رقمی است بنابراین، باید سه رقم از اعداد ۵ رقمی جدول را انتخاب می‌کنیم. به عبارت دیگر، باید تصمیم بگیریم از کدام سه رقم استفاده کنیم. این عمل را می توان به طور دلخواه انجام داد (سه رقم راست، چپ یا وسط).
سه رقم سمت راست اولین عدد ستون اول جدول ۷۵۲، سه رقم وسط ۲۷۵ و سه رقم سمت چپ ۱۲۷ است. فرض کنید در این مثال، از سه رقم وسط استفاده شود. در صورتی که نقطه شروع نمونه گیری آخرین عدد ستون اول باشد، اولین عدد ۶۴۹ (سه رقم وسط آخر عدد ستون اول)، دومین عدد ۷۹۴، سومین عدد ۳۷۸، چهارمین عدد ۹۵۴ و پنجمین عدد ۱۵۷ است.
این عمل را آن قدر ادامه می‌دهیم تا از جدول مورد بحث ۵۰ عدد انتخاب شود. توجه داشته باشید، در این مثال چون حجم جامعه ۳۰۰ نفر است، بنابراین، از اعداد بزرگتر از ۳۰۰ و همچنین اعداد تکراری صرف نظر می‌شود.
فرستنده: محمدامین موفق – HotsonHor M.A.M
منبع: روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی، دکتر علی دلاور
یک راه ساده و آسان برای اطلاع از مطالب جدید سایت و ارتباط با ما کانال تلگرام ماست. در تلگرام ravanhami@ با ما همراه باشید.
