هشدارهای خطر نابهنجاری در دوران رشد کودکان از تولد تا ۲۰ سالگی

قضاوت درباره‌ی رفتار نابهنجار مستلزم حساسیت و آشنایی با مرحله‌ای از رشد است که کودک در آن قرار دارد. زیرا معمولاً اختلال‌های کودکان بر اساس انحراف از رفتار بهنجار مورد بررسی قرار گرفته‌اند. جریان‌ها و مسیرهای رشدی که کودکان در طی آن‌ها، توانایی‌ها و ضعف‌های روانشناختی‌شان را کسب می‌کنند شاخص آسیب‌شناسی روانی کودک به شمار می‌آید.

به نقل از روان حامی، در هر بازه‌ی سنی هشدارهایی وجود دارند که شناسایی به موقع آن‌ها کمک می‌کند از مشکلات و عواقب احتمالی مربوط به فرایند رشد و تحول کودکتان به موقع مطلع شده و بتوانید از آن جلوگیری کنید. توجه داشته باشید که اگر این موارد در اغلب مواقع در این بازه‌های سنی ملاحظه شود، باید آن‌ها را جدی گرفته و برای ارزیابی‌های بیشتر به یک متخصص مراجعه کنید.

در ادامه به مهم ترین نشانه‌ها و هشدارهای خطر مربوط به دوره‌ی از «تولد تا یک ماهگی» هستند، خواهیم پرداخت:

نوزاد نسبت به صدای بلند، پاسخ‌های وحشت‌زدگی یا گوش به زنگی را نشان نمی‌دهد.
بلع یا مکیدن به راحتی انجام نمی‌شود.
افزایش قد، وزن، اندازه دور سر رخ نمی‌دهد.
بازتاب گرفتن در هر دو دست با قدرت مشابه رخ نمی‌دهد.
عدم برقراری تماس چشمی‌در هنگام از خواب بیدار شدن و بغل شدن.
وقتی که روی شکم قرار داده می‌شود، سرش را از یک سمت به سمت دیگر نمی‌چرخاند.
نیازها و هیجانات خود را با آواها و صداهای مختلف که توسط دیگران قابل متمایز ساختن باشند، نشان نمی‌دهد.
۸. وقتی که توسط دیگران بلند می‌شود یا در آغوش گرفته می‌شود، احساس آرامش ندارد یا گریه کردن را متوقف نمی‌کند.

هشدارهای خطر یک تا چهار ماهگی

افزایش باثبات قد، وزن و اندازه دور سر ادامه پیدا می‌كند.
در پاسخ به لبخند دیگران لبخند می‌زند. به این رفتار، لبخند اجتماعی گفته می‌شود.
به شئ در حال حركت خیره می‌شود و با تمركز همزمان چشمها آن را دنبال می‌كند.
دست‌ها را با هم به قسمت میانی سینه میآورد.
سر را برای پیدا كردن محل صداها می‌چرخاند.
زمانی كه روی شكم قرار می‌گیرد، بلند كردن سر و قسمتهای بالایی بدن خود را آغاز می‌كند.
برای گرفتن یا لمس كردن اشیا یا افراد آشنا، دست هایش را دراز می‌کند.

هشدارهای خطر ۴ تا ۸ ماهگی

برخی از غذاهای جامد (پوره شده) را می‌خورد.
به تنهایی مینشیند.
اشیاء را می‌گیرد و برای گرفتن آنها دستش دراز میکند.
به صداهای غیرعادی یا جدید پاسخ می‌دهد یا علاقه نشان میدهد.
به بازی‌هایی مثل دالی موشه علاقه‌مند است.
برای بلند کردن اشیاء از دو انگشت استفاده می‌کند.
برای یافتن اشیاء پنهان شده، جستجو می‌کند.
لبخند میزند، قان و قون میکند و با صدای بلند میخندد.
جغجغه را میگیرد و تکان میدهد.
دستش و اشیایی را که در دستش میگیرد، کاوش میکند.
افزایش قد، وزن و اندازه دور سرش باثبات و یکنواخت است (اگر این موارد خیلی سریع‌تر یا خیلی کندتر از آن چه که مورد انتظار است رشد میکنند، جای نگرانی دارد).

هشدارهای خطر هشت تا دوازده ماهگی

روی دست‌ها و زانوها، چهار دست و پا راه می‌رود یا می‌خزد.
به خودش غذا می‌دهد (یعنی شیشه شیر یا لیوانش را هنگام نوشیدن در دست نگه می‌دارد؛ غذاهای ریز را با انگشتانش برمی‌دارد و می‌خورد.
با والدین، مراقبان، خواهرها و برادرهایش با سرزندگی تعامل برقرار می‌کند.
خود را برای قرار گرفتن در وضعیت ایستاده به سمت بالا می‌کشد.
از دستورات ساده پیروی می‌کند. (مثل بیا، بای بای کن(
اشیاء را از یک دست به دست دیگر منتقل می‌کند.
با گریه کردن یا خودداری از بغل شدن، اضطراب از غریبه ها را نشان می‌دهد.
از صداهای ساده تقلید می‌کند.
دندان درآوردنش آغاز می‌شود.
هنگامی‌که شی در حال حرکتی به سرعت به سمت چشم‌هایش می‌آید، چشمک می‌زند.

هشدارهای خطر یك تا دو سالگی

دستاوردهای کودک شما در این دوره سنی تاثیرات عمیقی در آینده تحولی او دارند. هر چند که آن‌ها ماحصل تغییراتی است که از بدو تولد و چه بسا قبل تر از آن آغاز شده بودند، اما نمود بسیار محسوس آن‌ها در همین زمان است. مهم‌ترین این دستاوردها در حیطه‌ی زبان است. موفقیت در این حیطه هرگز جدا از تحول در سایر حوزه‌ها مثل تحول حرکتی، ادراکی، اجتماعی-هیجانی و غیره نیست و البته وجود مشکلاتی در حیطه‌ی زبان و گفتار می‌تواند موانع جدی برای پیشرفت فرد در کل روند تحول و نه صرفاً زبان و گفتار ایجاد کنند.

برای غذا دادن به خود تلاش می‌کند (لیوان خودش را می‌گیرد به سمت دهان می‌برد و از آن می‌نوشد).
هنگام پاسخدهی به سوالات یا درخواست کردن تماس چشمی‌‌‌برقرار می‌کند
فرزندتان می‌تواند خود را در آینه تشخیص دهد (مثلاً به تصویر خودش لبخند می‌زند، اشاره می‌کند یا نام خود را بیان می‌کند).
به تصاویر علاقه نشان می‌دهد.
انواع هیجانات را نشان می‌دهد: خشم، ترس، تعجب و شادی.
به تنهایی راه می‌رود (یا با کمک بسیار کم راه می‌رود).
تلاش می‌کند که حرف بزند یا واژهها را تکرار کند.
برخی از واژه های جدید را می‌فهمد.
به سوالات ساده با بیان «بله» و «خیر» پاسخ می‌دهد.

هشدارهای خطردو تا سه سالگی

به اشیا آشنا اشاره می‌کند و آن‌ها را می‌نامد؛ از جملات دو تا سه کلمهای استفاده می‌کند.
از این که برایش کتاب خوانده شود، لذت می‌برد؛ در کتاب در دست گرفتن کمک می‌کند و به تصاویر موجود در کتاب اشاره می‌کند و آن‌ها را می‌نامد.
به بازی کردن با دیگران علاقه نشان می‌دهد (تماشای آن‌ها و شاید تقلید کردن از آن‌ها)
به آموزش دستشویی رفتن علاقه نشان می‌دهد (به سمت دستشویی می‌دود، شلوارش را در می‌آورد و از واژگان مناسب برای این کار استفاده می‌کند).
اشیای آشنا را بر اساس یک خصوصیت طبقهبندی می‌کند، مثل: نوع، رنگ، شکل یا اندازه.
هنگام درخواست کردن یا پاسخدهی به سؤالات تماس چشمی‌‌برقرار می‌کند.
تمایلات و ترجیحات خود را بیان می‌کند؛ سؤال می‌پرسد.
دستورات ساده دو مرحلهای را انجام می‌دهد، مثل: «برو پیش بابا و کتابت را بیاور».
رژیم غذایی نسبتاً کامل و متنوعی دارد، هرچند که حجم غذایی که می‌خورد محدود است.
با اعتماد به نفس راه می‌رود و به دفعات کم زمین می‌خورد؛ با کمک می‌تواند از پلهها بالا برود.
از برخورد با اشیا اجتناب می‌کند.

هشدارهای خطر ۳ تا ۴ سالگی

در اغلب زمان‌ها گفتارش معنادار و واضح است. اگر نگرانی در این زمینه وجود دارد، شنوایی كودك باید چك شود.
دستورات ساده را می‌فهمد و از آن‌ها پیروی میكند.
سن و نامش را بیان می‌كند.
در كنار یا با بچه‌ها بازی میكند.
جملات سه تا چهار كلمه‌ای استفاده میكند.
سوالاتی را می‌‌پرسد و در حین انجام این كار تماس چشمی‌‌اش را حفظ می‌کند.
در پوشاندن لباس همكاری می‌کند.
روی یك پا تعادلش را حداقل برای مدتی كوتاه حفظ می‌کند.
بازی وانمودی انجام می‌‌دهد و از اشیاء زندگی روزمره برای اهداف خیالی استفاده می‌کند.
بدون این كه زمین بخورد، درجا می‌‌پرد.
برای ۳ تا ۴ دقیقه می‌‌تواند روی یك فعالیت متمركز باقی بماند؛ برای دقایق محدودی می‌‌تواند به تنهایی بازی كند.

هشدارهای خطر ۵ تا ۶ سالگی

بیشتر کارهای مربوط به نظافت شخصی را به طور مستقل انجام می‌دهد (مسواک زدن، شستن دست و صورت)
به خوبی با سایر کودکان بازی می‌کند؛ به صحبت های آن‌ها گوش می‌دهد، نوبت را رعایت می‌کند و به آن‌ها پیشنهاد کمک کردن می‌دهد.
هنگامی‌که با او صحبت می‌شود، تماس چشمی‌اش را حفظ می‌کند.
می‌تواند بنشیند و به یک قصه کوتاه گوش دهد (در حد ۵ تا ۷ دقیقه).
خط صاف را قیچی می‌کند.
وقتی که از پله بالا و پایین می‌رود، پاهایش را یکی در میان جا به جا می‌کند.
با صدای متعادل صحبت می‌کند (نه خیلی بلند، نه خیلی آرام، نه خیلی تند و نه خیلی کند).
از چهار تا پنج کلمه در جملاتی با ساختار دستوری درست استفاده می‌کند.
از دستورات سه مرحله ای طبق ترتیب دستورات پیروی می‌کند (به عنوان مثال لطفاً برو، از داخل کابینت، لیوان را بردار و برای من بیاور).

هشدارهای خطر ۶ تا ۷ سالگی

برخی از رفتارها که نشان‌دهنده وجود تنش در فرد هستند و ممکن است با ورود به مدرسه یا حضور در فعالیتهای سازمان یافته مرتبط باشند، به تدریج کاهش می‌یابند، یعنی باید کاهش میزان این رفتارها را به طور مداوم مشاهده نمایید (از جمله این نوع رفتارها می‌توان به این موارد اشاره کرد: تیک های صورت یا شکلک درآوردن های تکراری، پریدن پلک، دندان قروچه، ناخن جویدن، از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع، دل دردهای دائمی، یا خودداری از مدرسه رفتن).
دنبال کردن دستورالعمل ها و کامل کردن تکالیف ساده (ظرف ها را در ظرفشویی قرار بده، لباس هایت را جمع کن، یا پازل را تمام کن). توجه داشته باشید که همه کودکان ممکن است کارهایی را فراموش کنند. ناقص انجام دادن وظایف تا زمانی که به طور مکرر شاهد نیمهکاره رها کردن کارها نیستید، به عنوان یک مشکل به حساب نمی‌آیند.
از دستورات ساده چندین مرحلهای پیروری می‌کند. مانند: خواندن کتابت را تمام کن، آن را در کتابخانه بگذار و بعد کیفت را جمع کن.
به خواندن و نوشتن واژه‌ها علاقه نشان می‌دهد، به خصوص نام خودش.
رشد قد و وزن به صورت مداوم ادامه دارد و تحول حرکتی مثلاً دویدن، پریدن و حفظ تعادل ادامه پیدا می‌کند و پیچیده تر می‌شود.
به جای استفاده از برخی رفتارهای نامناسب، اشکال جایگزین آن را به تدریج استفاده می‌کند (مثلاً به جای گریه کردن و قشقرق راه انداختن برای رسیدن به یک خواسته، نیاز خود را به شیوه‌های کلامی‌ مناسبتر بیان می‌کند).

هشدارهای خطر ۷ تا ۸ سالگی

در تولد هشت سالگی فرزندتان در اغلب مواقع باید شاهد هر یک از مواردی که در ادامه می‌آید، باشید و در غیر این صورت به یک متخصص جهت ارزیابیهای بیشتر مراجعه کنید.

در انجام فعالیتها و تکالیف دستی شرکت می‌کند، برای دوره طولانیتری می‌تواند ساکت بشیند، گوش دهد و به طور مناسب پاسخ دهد.
دستورات ساده را دنبال می‌کند.
در بیشتر روزها با علاقه به مدرسه می‌رود (شکایات زیاد از دل دردها یا سردردها هنگام حاضر شدن برای مدرسه نگران کننده هستند).
می‌تواند دوست پیدا کند (با دقت و از نزدیک مشاهده کنید که آیا فرزندتان در اغلب مواقع به تنهایی بازی می‌کند یا معمولاً از برقراری ارتباط با سایر کودکان کناره گیری می‌کند).
بیشتر شب ها کامل و درست و حسابی می‌خوابد (کابوس های فراوان یا تکرار شونده، معمولاً در این سن نادر هستند).
معمولاً به خوبی می‌بیند یا می‌شنود (مالیدن و فشار دادن زیاد چشمها و درخواست تکرار جمله بیان شده توسط دیگری در اغلب مواقع از موارد نگران کننده‌ای هستند که باید بیشتر بررسی شوند).
مهارتهای حرکتی پیشرفته را نشان می‌دهد.
در اغلب زمآن‌ها نسبت به انجام کارهایی که به مراقبت شخصی مربوط هستند، مسئولیت پذیری نشان می‌دهد (مواردی مثل لباس پوشیدن، غذا خوردن مستقل و دستشویی کردن).
موقعیت های پر استرس را بدون ناراحتی هیجانی بیجا می‌تواند مدیریت کند (یعنی گریه شدید، اختلال در خواب یا غذا خوردن، کناره‌گیری و اضطراب در بیشتر زمان‌ها نشان نمی‌دهد).

۸ تا ۹ سالگی

اشتهای خوبی دارد و افزایش وزن وی ادامه می‌یابد (برخی از کودکان به خصوص دختران ممکن است، علائم اولیه اختلال خوردن را نشان دهند). ارزیابی پزشکی برای افزایش یا کاهش وزن شدید باید انجام شود.
ابتلا به بیماریها باید کاهش یابد.
مهارتهای حرکتی پیشرفته را با چالاکی، سرعت و تعادل نشان می‌دهند.
مفاهیم انتزاعی را می‌فهمد و از فرایندهای فکری پیچیده برای حل مساله استفاده می‌کند.
مشتاق مدرسه و چالشهای یادگیری در اغلب ایام است.
از دستورات چندین مرحله ای پیروی می‌کند.
نظرات را به وضوح و با فصاحت بیان می‌کند.
با سایر کودکان رابطه دوستی برقرار می‌کند و در فعالیتهای گروهی شرکت می‌کند.

هشدارهای خطر ۹ تا ۱۱ سالگی

رشد جسمانی با سرعتی متناسب با جنسیت کودک ادامه می‌یابد.
پیشرفت ادامه دار مهارت های حرکتی ظریف ادامه می‌یابد.
می‌تواند رابطه دوستی برقرار کند یا آن را حفظ کند.
از رفتن به مدرسه لذت می‌برد و در اغلب ایام به یادگیری علاقه نشان می‌دهد (باید بینایی و شنوایی کودکان بررسی شوند، چون مشکلات بینایی و شنوایی بر توانایی یادگیری کودکان اثر می‌گذارد و این مشکلات مانع حفظ علاقمندی به یادگیری هستند).
با اعتماد به نفسی منطقی با موقعیتهای جدید مواجه می‌شود و علاقه‌مندی به امتحان کردن نشان می‌دهد.
به شیوهای سازنده شکستها و ناکامی‌ها را مدیریت می‌کند و از اشتباهات یاد می‌گیرد.
در طول شب می‌خوابد یا مشکلاتی بلندمدت در زمینه شب ادراری، کابوسهای شبانه یا راه رفتن در خواب را تجربه می‌کند.

هشدارهای خطر ۱۱ تا ۱۳ سالگی

حرکات روان و متعادل دارد.
انرژی کافی برای بازی، دوچرخه سواری یا انجام سایر فعالیتهای مورد علاقهاش را دارد.
می‌تواند در فعالیتها و تکالیف دستی، تمرکزش را حفظ کند.
می‌تواند دوست پیدا کند و روابط دوستی را حفظ کند.
اشتهای سالمی‌دارد (حذف و فراموش کردن وعدههای غذایی در بسیاری از مواقع معمول نیست؛ پرخوری هم باید مورد بررسی و نظارت قرار گیرد).
انتقاد و ناکامی‌را با پاسخ منطقی مدیریت می‌کند (پرخاشگری فیزیکی و گریه شدید می‌تواند شاخصی از مشکلات زیربنایی باشد).
رابطه‌ی علّی ساده را متوجه می‌شود.

۱۳ تا ۱۵ سالگی

دوست پیدا می‌کند و از بودن با آن‌ها لذت می‌‌برد؛ علاقه كمی‌‌به فعالیت هایی نشان می‌‌دهد كه قبلاً برایش لذت بخش بوده؛ عادات خواب و غذا خوردن منطقی خود را حفظ می‌کند. تغییرات رفتاری ناگهانی و یا طولانی مدت، ممكن است نشان‌دهنده مشكل هیجانی باشد كه به توجه نیاز دارد.
رشد یا تجربه تغییرات جسمانی كه با بلوغ ارتباط دارند، ادامه می‌‌یابد.
توانمندی در زمینه‌ی تفكر انتزاعی نشان می‌‌دهد؛ بیش از یك راه حل را در هنگام حل یک مسئله در نظر می‌‌گیرد.
خواندن وی همراه با فهم است؛ ایدههایی را بیان می‌کند كه برای دیگران معنادار هستند.
به مدرسه علاقه‌مند است یا مدرسه رفتن وی طبق یك روال معمول اتفاق می‌‌افتد (برای ماندن در خانه بهانه‌تراشی نمی‌کند یا بدون اطلاع والدین از رفتن به مدرسه خودداری نمی‌کند یا از مدرسه فرار نمی‌کند).
علی رغم اعتراض كردنهایش در اغلب مواقع از انتظارات و قواعد خانوادهاش تبعیت می‌کند.
استدلال یا توانایی اخلاقی برای متمایز ساختن درست از نادرست نشان می‌‌دهد (در رفتارهای پرخطر مثل مشروب خواری، مصرف مواد، روابط جنسی یا بزهكاری درگیر نمی‌‌شود).

هشدارهای خطر ۱۵ تا ۱۷ سالگی

دوستانی دارد و دوستانش را می‌تواند برای خود حفظ کند (اگر وارد فعالیت‌های گروهی نمی‌شود بهتر است با یک متخصص مشورت نمایید).
بیشتر مواقع برای خود از قبل برنامه‌ریزی می‌کند.
علاقه‌ی منطقی خود به بهداشت شخصی و فعالیتهای روزانه مثل مدرسه را حفظ می‌کند؛ بیعلاقگی ناگهانی یا افت نمرات ممکن است نشانهای از افسردگی یا سایر اختلالات روانی باشند.
از زبان به طرز صحیحی برای بیان افکار و درخواستهایش استفاده می‌کند؛ رفتارهای غیرکلامی‌ را به طور مناسبی تعبیر می‌کند یا به آن‌ها پاسخ می‌دهد.
منظور شوخیها، جُکها یا بازی با کلمات را متوجه می‌شود.
با موقعیتهای جدید با درجات نسبی از اعتماد به نفس مواجه می‌شود.
از ورود به رفتارهای پرخطر (مثل مصرف مواد و الکل، قلدری کردن، بی بند و باری جنسی، جرایم، فرار از مدرسه) اجتناب می‌کند.

هشدارهای خطر ۱۷تا ۱۹ سالگی

عادات معمول غذا خوردن و خوابیدن خود را حفظ می‌کند؛ اگر تغییرات ناگهانی باشند یا برای بلند مدت ادامه یابند، ممکن است نشانه‌ای از سوء مصرف مواد یا مشکلات سلامت روان باشند.
علاقه به استقلال از خانواده و یا آغاز آن را نشان می‌دهد.
می‌تواند دوستانی پیدا کند که تأثیر مثبتی بر رفتارش دارند و آن روابط دوستی را حفظ می‌کند.
به سواد کارکردی دست می‌یابد (منظور مهارتهای خواندن و نوشتن است که در زندگی کارکرد دارند).
هنگام تصمیمگیریها می‌تواند اطلاعات را دریافت و پردازش کند.
طبق یک برنامه معمول در مدرسه یا دانشگاه حضور می‌یابد.
در تنظیم هیجانها از قضاوت منطقی استفاده می‌کند.
در بیشتر فعالیتهای روزانه اعتماد به نفس و عزت نفس مثبت نشان می‌دهد.
استدلال اخلاقی را به انتخابهای رفتاری مرتبط می‌سازد؛ مسئولیت رفتار خود را به عهده می‌گیرد و از تجارب خود می‌آموزد.