بنابر تعریف یانگ، کلوسکو و ویشار[۱] (۲۰۰۳)، طرحوارههای ناسازگار اولیه[۲] الگوها یا درونمایه های عمیق و فراگیری از خاطرات، هیجانها، شناختوارهها[۳] و احساسات بدنی هستند که در دوران کودکی یا نوجوانی شکل گرفتهاند، در سیر زندگی تداوم دارند، دربارهی خود و در رابطه با دیگران هستند، و به شدت ناکارآمد[۴]میباشند. نمود رفتاریِ این طرحوارهها از طریق سبکهای مقابلهای ناسازگار[۵]است. سبکهای مقابلهای ناسازگار عبارتند از تسلیم[۶] ، اجتناب[۷] و جبران افراطی[۸].
وقتی بیمار تسلیم طرحواره میشود، به درست بودن آن گردن مینهد و هیچوقت سعی نمیکند با طرحواره بجنگد یا حتی از آن اجتناب کند. در این حالت، وی مستقیما” درد هیجانی طرحواره را احساس میکند اما به گونهای عمل مینماید که صحّت طرحواره را تأیید کند. وقتی بیمار سبک مقابلهای جبران افراطی را به کار میبرد از طریق فکر، احساس، رفتار و روابط بینفردی به گونهای با طرحواره میجنگد که انگار طرحوارهی متضادی دارد. و در نهایت، وقتی بیمار از سبک مقابلهای اجتناب استفاده کند، سعی میکند زندگی خود را طوری تنظیم نماید که طرحواره هیچگاه فعال نشود. در واقع وی میکوشد با ناآگاهی زندگی کند انگار که اصلا” طرحوارهای وجود ندارد. در این حالت، فرد از فکر کردن دربارهی طرحواره اجتناب میکند و افکار و تصاویر طرحواره برانگیز را بلوکه مینماید و در صورت بروز چنین افکار یا تصاویر ذهنی سعی میکند حواس خود را پرت کند یا آنها را از ذهن خود بیرون نماید (یانگ، کلوسکو و ویشار، ۲۰۰۳؛ ترجمهی حمیدپور و اندوز، ۱۳۹۴).
از این رو، یکی از درمانهای پیشنهادی برای تعدیل طرحوارههای ناسازگار اولیه، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد [۹] (ACT) است زیرا این درمان بر مبنای این فرض ایجاد شده است که آسیب روانشناختی با تلاش برای کنترل یا اجتناب از افکار و هیجانات منفی همراه است (نریمانی، عباسی، بگیانکولهمرز و بختی، ۱۳۹۳). این درمان، طرفدار پذیرا بودن نسبت به تجربههای درونی است چراکه اجتناب از تجربیات دردناک منجر به رنج شده و تلاش برای دور نگه داشتن این احساسات باعث میشود که ما از چیزهایی که برایمان اهمیت دارند و به زندگیمان معنا میدهند، اجتناب کنیم (بهرامیزاده، ۱۳۹۶). در درمان مبتنی بر پذیرش و آگاهی، اهداف مداخلهی درمانی را سه مشکل تشکیل میدهند که عبارتند از: ۱) مشکلات مربوط به آگاهی، ۲) اجتناب از تجارب درونی و ۳) عدم انجام فعالیتهای مهم و ارزشمند زندگی. در این درمان، این مشکلات در واقع زیربنای اختلالات روانشناختی در نظر گرفته میشوند (منشئی، زارعی و جعفریولدانی، ۱۳۹۵).
هدف از ترکیب کردن مفهوم “طرحوارهها” با پروتکل درمانی ACT، کمک به بالینگران در جهت تشخیص بهتر این الگوهای ناسازگار است چرا که این ترکیب به درمانگران و بیماران کمک میکند تا بتوانند باورهای مبتنی بر طرحواره و هیجانات را در زمانی که برانگیخته میشوند تشخیص دهند، رفتارهای اجتنابی ناسازگار را مشاهده کنند و از فرآیندهای ACT برای ایجاد و حمایت از پاسخهای رفتاری متنوع و مبتنی بر ارزشهای بیمار استفاده نمایند. در حقیقت، این الگوی ترکیبی به بیماران کمک میکند تا بتوانند افکار وهیجانات ناشی شده از طرحوارههای خود را بشناسند اما در عین حال عملی (اجتنابی) در برابر آنها انجام ندهند چراکه بیماران دارای طرحوارههای ناسازگار اولیه تا حد زیادی نمیتوانند از بروز افکار و عواطف ناشی از طرحوارههای خود جلوگیری کنند اما با استفاده از الگوی ترکیبی طرحواره و ACT میتوانند در مواجهه با درد و رنج روانشناختی، انعطافِ رفتاری بیشتری از خود نشان دهند (لِو و مککِی، ۲۰۱۷).
زهرا زابلیپور
برای آشنایی با فرآیندهای بنیادی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد میتوانید به لینک زیر مراجعه کنید:
همچنین، برای آگاهی از مطالب بیشتر در ارتباط با نحوهی ترکیب درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد با مفهوم طرحوارههای ناسازگار اولیه با روانحامی همراه باشید.
منابع:
بهرامیزاده، حمید. (۱۳۹۶). درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): معرفی فرآیندهای بنیادی. استخراج شده از www.ravanhami.com.
منشئی، غلامرضا، زارعی، مجید، و جعفریولدانی، حامد. (۱۳۹۵). بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر تعدیل طرحوارههای ناسازگار اولیه در بیماران همودیالیز. مجلهی تحقیقات علوم رفتاری، ۱۴(۲)، ۲۰۹-۲۰۴.
نریمانی، محمد، عباسی، مسلم، بگیانکولهمرز، محمدجواد، و بختی، مجتبی. (۱۳۹۳). مقایسهی اثربخشی دو رویکرد آموزش مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) و روایتدرمانی گروهی بر تعدیل طرحوارههای ناسازگار اولیه در مراجعان متقاضی طلاق. فصلنامهی مشاوره و رواندرمانی خانواده، ۴(۱)، ۲۸-۱.
یانگ، جفری، کلوسکو، ژانت، و ویشار، مارجوری. (۲۰۰۳). طرحوارهدرمانی راهنمای کاربردی برای متخصصان بالینی (ترجمهی حسن حمیدپور و زهرا اندوز، ۱۳۹۴). تهران: ارجمند.
.Lev, A., & McKay, M. (2017). Acceptance and Commitment Therapy for Couples. Oakland: New Harbinger Publications, Inc
.Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema Therapy: A Practitioners Guide. New York & London: The Guilford Press
[۱]. Young, Klosko & Weishaar
[۲]. early maladaptive schemas
[۳]. cognitions
[۴]. dysfunctional
[۵]. maladaptive coping styles
[۶]. surrender
[۷]. avoidance
[۸]. overcompensation
[۹]. (Acceptance & Commitment Therapy (ACT