شاید کمتر کسی تصور کند که الکل نیز جز مواد مخدر دسته بندی میشود. الکل از جمله پر‌مصرف‌ترین مواد مخدر به شمار می‌آید. اعتیاد به الکل موضوعی است که کشور‌های متعددی را درگیر کرده و آنها را ملزم به شناخت، جست و جوی آمار و نیز برنامه‌ریزی برای مقابله با آن ساخته است. طبق آمار‌های منتشر شده توسط سازمان بهداشت جهانی در آمریکا ۱۲ میلیون نفر بالای ۱۸ سال با اختلال‌های ناشی از اعتیاد به الکل دست و پنجه نرم میکنند. این آمار خود نشان دهنده اهمیت شناخت این موضوع و نیز ارائه‌ی راهکار برای کاهش آن است. این موضوع زمانی خود را بیشتر نشان می‌دهد که سازمان بهداشت جهانی از مرگ ۳ میلیون نفر در سال ۲۰۱۶ به دلیل مصرف بیش از حد الکل خبر می‌دهد. همچنین مصرف الکل در ۲۳۰ نوع بیماری نقش مهمی دارد. بر طبق آمار موجود در آمریکا بیش از نیمی از مرگ و میر و جراحتها در تصادفات رانندگی به نحوی به مصرف زیاد الکل مربوط میشود.
وابستگی به الکل
به طور کلی تعریف وابستگی به الکل زیاد کار آسانی نیست اما به هر حال احتمالا یک فرد الکلیک کسی است که نمی‌تواند بدون مصرف الکل به زندگی ادامه دهد. در گذشته در تمام کتاب‌ها و نوشته‌ها از واژهی الکلیسم استفاده می‌کردند. با وجود این‌که هنوز هم این واژه در زبان محاوره عمومیت دارد، اما این واژه به دلیل داشتن معانی متعدد، واژهی مناسبی محسوب نمی‌شود. به همین دلیل انجمن روانشناسان آمریکا به جای الکلیسم از واژهی سواستفاده از الکل استفاده میکنند. ما نیز با مقداری اغماض در این نوشته از واژهی الکلیسم استفاده میکنیم. الکلیسم به زمان حال محدود نمی‌شود. از قدیم‌الایام این موضوع وجود داشته و مخالفت ادیان و مذاهب با این موارد، نیز دال بر این موضوع است. در نوعی دسته بندی که جلینک معرفی میکند اختلال الکلیسم به ۵ دسته متفاوت تقسیم میشود:
۱) الکلیسم آلفا: فرد صرفا از لحاظ روانی به الکل وابستگی مستمر دارد. فرد برای تسکین درد‌ها و مشکلات جسمانی و عاطفی از الکل استفاده میکند. در این نوع الکلیسم، از دست دادن کنترل و نیز بروز نشانه‌های وابستگی جسمانی دیده نمی‌شود. بنابراین خفیف‌ترین نوع الکلیسم نوع آلفاست.
۲) الکلیسم بتا: از نوع آلفا شدیدتر است. در آن شخص به دلیل نوشیدن مداوم الکل و افزایش مقدار آن به بیماری‌ها و اختلالات فیزیولوژیکی مانند زخم معده، زخم اثنی عشر، بیماری‌های کبدی، قلبی و عروقی مواجه میشود. در این نوع الکلیسم، تضعیف روانی وجود ندارد و بیشتر عوارض جسمانی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
۳) الکلیسم گاما: از دو نوع قبل شدیدتر است. شخص در این نوع استفاده از الکل، با دو پدیده تحمل (کاهش تاثیر با تکرار مصرف و احتیاج به میزان بیشتر الکل برای اثرگذاری قبلی) و وابستگی( جسمانی و روانی) مواجه میشود. این نوع الکلیسم در آمریکا شایع‌تر است. فرد با الکلسیم گاما، با شروع مصرف الکل توانایی قطع آن‌را ندارد. ممکن است شخص به دلیل اطلاع از به مخاطره افتادن تندرستی و یا مشاهده اختلالات حافظه برای مدتی از نوشیدن الکل خودداری کند. با افزایش تحمل و در زمان قطع الکل علائم محرومیت سریع در فرد ظاهر میشود.
۴) الکلیسم دلتا: در نوع دلتا فرد با پدیده تحمل، ترک و ناتوانی در پرهیز مواجه خواهد شد. در این نوع فرد مدام در حال نوشیدن الکل است و در مدت زمان کوتاه نیز توانایی دست کشیدن و پرهیز را ندارد. در کشور‌های شراب‌خیزی همانند فرانسه این نوع الکلیسم بیشتر دیده میشود.
۵) الکلیسم اپسیلون: شدید‌ترین نوع می گساری الکلیسم اپسیلون است. فرد به صورت افراطی و بسیار شدید به نوشیدن الکل مبادرت می‌ورزد. بیمار چند روز یا چند هفته مداوماً الکل مصرف میکند و این مصرف بی‌رویه تا از پای در آمدن بیمار ادامه خواهد یافت. ممکن است فرد پس‌از پرهیز بعد از مدت ها، دوباره به الگوی مصرفی قبل باز گردد.
در تقسیم بندی دیگری که فیش(۱۹۷۰) معرفی میکند، می گساران به ۳ دسته تقسیم میشوند:
- می آشامان معمولی: آن‌هایی هستند که معمولا الکل مصرف میکنند اما توانایی کنترل بر میزان مصرف الکل را دارند. آنها میتوانند کنترل کنند که در بعضی مواقع الکل مصرف نکنند.
- معتادان به الکل: آن‌هایی هستند که با نوشیدن یک جرعه الکل توانایی کنترل خود را از دست میدهند و آنقدر مصرف میکنند تا مست و لایعقل شوند. این افراد به مصرف الکل اعتیاد دارند و مانند بقیه معتادها در صورت نبود ماده مخدر در آنها پدیده ترک ظاهر میشود.
- الکلیک‌ها: مصرف کننده‌های پر و پا قرص و همیشگی الکل هستند. به طوری که مدام الکل مصرف میکنند تا در دراز مدت دچار عوارض روانی و جسمانی شوند.
الکل برخلاف تصور، جز مواد مخدر کند کننده دستگاه عصبی مرکزی محسوب میشود. میزان غلظت ۳ تا ۵ درصد الکل در خون فرد، باعث احساس شادی، اعتماد به نفس، آرامش و تا حدودی بی‌خیالی در فرد میشود. غلظت ۱۰ درصد باعث اختلال در کارکرد‌های حسی و حرکتی فرد مانند تکلم، هاهنگی دست و پا، توانایی روی خط مستقیم راه رفتن و ... میشود. در برخی افراد حالت خشم و پرخاشگری از جمله علائمی است که میزان ۱۰ درصد الکل باعث آن میشود.
میزان غلظت ۲۰ درصد باعث از کار افتادگی کلی توانایی حسی و حرکتی فرد شده و در غلظت ۴۰ درصد به بالا خطر مرگ فرد را به شدت تهدید خواهد کرد.
حالت مستی به لحاظ حقوقی، میزان ۱۰ تا ۱۵ درصد غلظت الکل در خون فرد است.
در نوشته‌ی بعد به بررسی عوامل مرتبط با اعتیاد به الکل، علاِئم بارز این اعتیاد و همچنین اثرات و اختلالات ناشی از سوء مصرف الکل خواهیم پرداخت.
منابع:
https://www.who.int/topics/alcohol_drinking/en/
احمدی، ساعد – رستمی، امیر مسعود. روانشناسی اعتیاد بر اساس (۱۳۹۳).DSM-5تهران. نشر علم.
صدیق سروستانی، رحمت الله. آسیب شناسی اجتماعی( جامعه شناسی انحرافات اجتماعی) ۱۳۹۰. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی( سمت).
مددی، عباس – نوغانی، فاطمه. درسنامه اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر. ۱۳۸۴. تهران: نشر جامعه نگر.
آذر، ماهیار – نوحی، سیما. دایره المعارف اعتیاد و مواد مخدر. ۱۳۸۹. تهران: انتشارات ارجمند.
