تحلیل inside out: کاویدن عمق وجود
بینشهایی درباره غم و چندگانگی خود
برای بیست سال، شرکت انیمیشن‌سازی PIXAR فیلم‌هایی ساخته که به لحاظ تکنیکی درخشان، از نظر زیبایی‌شناختی جسورانه، و از نظر روان‌شناختی آموزنده هستند. این استودیو مجدداً این کار را در تابستان امسال با شاهکار خود، inside out، انجام داده است. برای مطالعه تحلیل inside out با روان حامی همراه باشید.
اولین نکته درباره تحلیل inside out این است که هیچ استودیوی دیگری نمی‌توانست از پس ایده‌ای تا این حد روان‌شناختی و آموزشی برآید –«بیایید کارتونی بسازیم که جنبه‌های مختلف کارکرد مغز در زمینة هیجان، حافظه و هویت را نشان دهد.» شبیه به ایده‌ای است که در کنفرانسی دربارة آموزش روانشناسی شکل گرفته باشد. می‌توان تصور کرد که محصول چنین برنامه‌ای یک ویدیو خسته‌کننده باشد که معلمان برای گذراندن وقت دانش‌آموزان بی‌انگیزه استفاده کنند. اما inside out جریان سرگرم‌کنندة خود را حفظ کرده و حتی در طول مسیر بینشهایی را هم به دست می‌دهد –انسان‌ها بخش‌های مختلفی درون خود دارند و این بخش‌های مختلف همیشه انگیزه‌های یکسانی ندارند. این ایده در تاریخ روانشناسی به شکل‌های مختلف مطرح شده است.
پژوهش‌های جدید بر روی مغز نشان داده که ما برای هر یک از هیجان‌های اصلی خود سیستمهای مغزی مجزایی داریم؛ هرچند این سیستم‌ها با هم تعامل دارند، یک هیجان می‌تواند در موقعیت خاصی غلبه پیدا کند (مثلاً خشم در یک دعوا). رویکرد پرطرفدار جدیدی در رواندرمانی به نام سیستمهای درونی خانواده بر این باور است که هر کس بخش‌های مختلفی در خود دارد و زمانی که یکی از این بخش‌ها از باقی «خود» جدا شود مشکل ایجاد خواهد شد. من بیشتر به نظریة کلاسیک کارل یونگ متمایل هستم که معتقد است درون هر یک از ما انواع کهن‌الگوها یا «کاراکترها» هست که برای تأثیرگذاری بر زندگی روزمرة ما با هم رقابت می‌کنند.
در inside out مشاهدة شخصیت‌های هیجانی شادی، غم، خشم، نفرت و ترس که در ذهن دختر ۱۰ ساله‌ای به نام رایلی با هم تعامل می‌کنند ایدة «چندگانگی خود» را موجه جلوه می‌دهد. با کمی تأمل، کیست که نتواند تجربه‌ای شخصی از تعارض بین نداها و تکانه‌های درونی متفاوت را در مواجهه با موقعیت‌های بین‌فردی پیچیده یا انتخابی دشوار به یاد آورد؟ فیلم این ایده را گرفته و در مسیری جذاب، هیجان‌برانگیز و تأثیرگذار به پیش می‌برد.
علی‌رغم این تصور عامیانه، چندبعدی بودن خود (self) برای بسیاری (از جمله برخی روانشناسان) موضوعی بحث‌برانگیز است. ما دوست داریم به مفهومی از هویت شخصی بچسبیم که با آن احساس کنیم خودِ واحد و منسجمی داریم که کاملاً قابل شناخت و مسئول تمام رفتارهای ماست. با این حال، در نهایت تجربة زندگی روزمره از این مفهوم حمایت نمی‌کند.
احساس مبهمی را در نظر بگیرید که وقتی می‌شنوید مردی متعهد و مهربان به همسرش خیانت کرده به شما دست می‌دهد. ما سعی می‌کنیم این مشکل را با تغییر ارزیابی خود از آن شخص حل کنیم («آدم مزخرفیه») اما اگر او را خوب بشناسیم و هزاران رفتار عاشقانه‌اش را به یاد بیاوریم چه؟ شاید از خودمان بپرسیم «شخصیت واقعی این مرد کیست (همسر خائن یا همسر عاشق)؟» همین‌طور از خود می‌پرسیم «رایلی واقعی کیست (دختر شاد و سرزنده یا نوجوان زودرنج فراری)؟» پاسخ inside out این است: «هر دو». این پاسخ برای هر کسی که با فیلم ارتباط برقرار کرده بدیهی است، اما برای آن دسته از ما که پاسخی واحد و یکدست می‌خواهند اذیت‌کننده است.
نمایش بین شخصیت‌های درون سر رایلی در مقایسه با نگاه یونگی به کهن‌‌الگوهای متنوعی که در حماسه‌ای شکسپیری تعامل می‌کنند، ساده شده است. در تحلیل inside out تنها ۵ شخصیت درونی وجود دارد، و کنش‌های اصلی تنها بین دوتا از آنها، یعنی شادی و غم، رخ می‌دهد. این ساده‌سازی را می‌توان به راحتی توجیه کرد. هرچه باشد این فیلمی برای کودکان است. با این حال inside out با نشان دادن اهمیت غم، دست کم در یک مورد مفروضه‌های عامه را به چالش می‌کشد.
در شروع فیلم شرایط بسیار امن (دیزنی‌طور!) است. شادی مسئولیت ادارة امور را بر عهده دارد. سایر هیجان‌ها هم نقش ایفا می‌کنند، اما کار شادی این است که نگذارد آنها قدرت زیادی پیدا کنند. در واقع کمال مطلوب شادی این است که سایر هیجان‌ها به شکل مناسبی خنثی باشند؛ تا حد خوبی بقیة هیجان‌ها با این فرض همراهی می‌کنند. تهدید وضعیت موجود ولوله‌ای به پا می‌کند، اما مثل سایر فیلم‌های کودکان در بازار، انتظار داریم در آخر، شادی تسلطش را بر دنیا تثبیت کند.
inside out جهش رشدی رایلی را که در آن هیچ راه بازگشتی نیست نشان می‌دهد. اگر با خود روراست باشیم (و فیلم هم با ما روراست است) جهش از ابهام سادة کودکی به فرآیند دشوار تشکیل هویت در نوجوانی به ذاته دردناک است. در کودکی رایلی غم هیجانی نادر بود که در لحظاتی کوتاه و پیش از آنکه دوباره شادیِ پرتوان اوضاع را درست کند رخ می‌داد.
در زندگی باید برای برخی چیزها سوگواری کرد، مثل از دست دادن دوستان قدیمی و معصومیت کودکی. رشد تنها از خلال این تجربیات دشوار حاصل می‌شود، و تنها غم است که می‌تواند این خرد را برای رایلی به ارمغان بیاورد.
آنچه در خصوص پایان inside out تکان دهنده است این است که غم نه تنها بخشی از خود (Self)، بلکه گاهی به‌جای خود (self) است. در زندگی باید برای برخی چیزها سوگواری کرد، مثل از دست دادن دوستان قدیمی و معصومیت کودکی. رشد تنها از خلال این تجربیات دشوار حاصل می‌شود، و تنها غم است که می‌تواند این خرد را برای رایلی به ارمغان بیاورد. شاید این بینش سراسر تازه نباشد، اما چیزی نیست که در بیشتر شاهکارهای تابستانی پیدا کنید. البته به جز فیلم‌های PIXAR.
عنوان: تحلیل inside out: کاویدن عمق وجود؛ بینشهایی دربارة غم و چندگانگی خود
مترجم: پیوند جلالی، دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی
منبع:
psychologytoday.com/blog/movies-and-the-mind/201509/inside-out-goes-deep-insid.
یک راه ساده و آسان برای اطلاع از مطالب جدید سایت و ارتباط با ما کانال تلگرام ماست. در تلگرام ravanhami@ با ما همراه باشید.
