دستبرتری: از تکامل تا فرآیندهای مغزی و اختلال اوتیسم:
همانطور که کودکان رشد میکنند و بزرگ میشوند ترجیح میدهند که از یک دست خود بیشتر برای انجام کارهای خاص به ویژه نوشتن و کشیدن استفاده کنند. به این موضوع دستبرتری گفته میشود. دستبرتری به سه صورت ممکن است ایجاد شود: راستبرتری، چپبرتری یا دوسوتوان. محققان معتقدند که دستبرتری تقریباً همزمان با اکتساب و یادگیری زبان ایجاد میشود؛ حدود چهارسالگی. وقتی دستِ برتر مشخص شود در تمام زندگی ثابت میماند. در ادامه با روان حامی همراه باشید.
در حال حاضر میدانیم که دستبرتری در کودکان دربارهی سازماندهی و عملکرد مغز به ما اطلاعاتی میدهد.
نیمکرههای راست و چپ مغز اعمال حرکتی طرف مقابل بدن را کنترل میکنند. یعنی نیمکره راست، سمت چپ بدن و نمیکره چپ، سمت راست بدن را کنترل میکند. اما نیمکرههای راست و چپ مغز به صورت مساوی انواع مختلف رفتار را بین خود تقسیم نمیکنند. این موضوع باعث میشود که در انجام برخی وظایف یکی بر دیگری برتری داشته باشد. به غلبه و برتری یک نیمکره بر نیمکرهی دیگر در انجام برخی رفتارها جانبیشدن مغز گفته میشود.
محققان معتقدند که دلایل بسیار واضحی برای تکامل جانبی شدن مغز وجود دارد. اول از همه اینکه وجود یک نیمکرهی برتر شانس تداخل و رقابت نیمکرهها در کنترل و تولید پاسخ را کاهش میدهد. این کار به فرآیندهای مختلف مانند زبان و توجه اجازه میدهد که به صورت موازی توسط هر دو نمیکره کنترل شوند بدون اینکه در آنها تداخلی ایجاد شود.
در اکثر افراد، نیمکرهی چپ گفتار را کنترل میکند. برتری نیمکره چپ در گفتار بسیار روشن است. همان منطقه از نیمکرهی چپ که مسئول کنترل گفتار است مسئول کنترل حرکات دست نیز میباشد. در نتیجه اکثریت انسانها، حدود ۹۰ درصد، راستدست هستند.
روانشناسی تکاملی:
روانشناسان تکاملی نیز معتقدند که استفاده از ابزار و حرکات دستها نقش مهمی در تکامل گفتار انسان داشتهاند. یک نظریه معقد است که چون بینایی حس اولیهی ماست حرکات دستها، نخست برای برقراری ارتباط بین انسانها به وجود آمده است. اما همراه با تکامل، انسانها در استفاده از ابزار بسیار پیشرفت کردند. بنابراین به دستهایشان برای کار کردن با ابزار نیاز داشتند. از این رو برقراری ارتباط نیاز به ابزار دیگری به غیر از دستها پیدا کرد. این ابزار جدید گفتار بود. وقتی انسانها از دستهایشان برای ساختن و بهرهگیری از ابزار بیشتر استفاده کردند پیامدهای ساختاری این اعمال در مغز، مغز آنها را برای نحو زبان آماده کرده است.
به منظور کسب مهارتهای پیچیدهای مانند زبان، کودکان ابتدا باید در تواناییهایی اساسی حسی و حرکتی مهارت پیدا کنند. روانشناسان تحولی معتقدند که ظرفیتهای حرکتی مانند دستکاری کردن اشیاء و حرکات دستها زمینه را برای اکتساب سیستمهای مستلزم تحول زبان آماده می کنند.
چپ، راست یا هر دو؟
اوایل قرن بیستم دانشمندان بر این باور بودند که چپدست بودن نشانهی نابهنجاری است. در آن زمان چپدستی را با مشکلات تحولی از نقایص زبانی گرفته تا اختلالهای روانی مرتبط میدانستند. آنها بسیاری از کودکانی را که چپدست بودند مجبور میکردند که با دستِ راست کارهایشان را انجام دهند.
امروزه میدانیم که دستبرتری یک خصوصیت دو حالتی (راست یا چپ) نیست. در طی دوران رشد همانطور که مهارتهای حرکتی کودکان رشد میکند آنها از هر دو دست خویش برای انجام کارهای ساده استفاده می کنند. دلیلش این است که هر دو دست میتوانند آن کارها را به خوبی و راحتی انجام دهند. اما برای اکثریت مردم انجام تکالیف پیچیده مستلزم فرآیندهای تخصصیافته نمیکرهی چپ است. به عنوان مثال اکثر کودکان از دست چپ برای نوشتن استفاده میکنند.
مشاهدهی دستبرتری کودک در انجام خوب فعالیتهای حرکتی، مانند نوشتن، برای ما بینشی از نحوهی تحول تخصصیافتگی ظرفیتهای دو نمیکره فراهم میآورد.
مطالعات جدید نشان دادهاند کودکانی که چپدستی یا راستدستی آنها به خوبی تثبیت شده است جانبیشدن مغز نیز به خوبی در آنها ایجاد شده است. همچنین تحول زبان آنها بهنجار است. در طرف دیگر، کودکانی که دستبرتری آنها شکل نگرفته است مشکلات نابهنجاری در تواناییهای کلامی و زبانی پیدا میکنند.
افراد دوسوتوان تقریباً ۳ تا ۴ درصد جمعیت را تشکیل میدهند. بین ۱۷ تا ۴۷ درصد کودکان طیف اوتیسم دوسوتوان هستند. کودکان طیف اوتیسم همچنین مشکلات حرکتی را حتی در ماههای اولیه زندگی نشان میدهند. این موضوع پیشنهاد میدهد که اختلال طیف اوتیسم در ماههای اولیه وجود دارد و برتحول عملکردهای شناختی مانند زبان تأثیر میگذارد.
چرا دستبرتری مفید است؟
مطالعات جدید نشان دادهاند که از چگونگی دستبرتری نوزاد میتواند به عنوان شاخصی از در معرض خطر بودن کودک برای اختلالهای زبانی استفاده کرد. اختلالهای طیف اوتیسم در حال حاضر دیر تشخیص داده میشوند؛ زمانی که کودک در تولید و درک زبان شکست میخورد. تشخیص دیر هنگام میتواند فرصت مداخلات و درمانهای زودهنگام و به موقع را از بین ببرد.
مغز کودکان بسیار انعطافپذیر است و ممکن است مداخلات مناسب زودهنگام تحول شناختی و سلامت روانی آنها را ارتقا دهد.
دستبرتری تنها سوگیری مهارتهای حرکتی ناشی از جانبی شدن مغز نیست. در اکثریت مردم نمیکره راست در واکنش نشان دادن به خطر برتری دارد. در نتیجه ما میتوانیم چهرههای تهدیدکننده را زمانی که در میدان دیداری چپ ما قرار دارند نسبت به آنچه در سمت راست وجود دارد سریعتر شناسایی کنیم. این موضوع در آزمایشهای کلاسیک روانشناسی اثبات شده است.
نقشهبردازی از مسیرهای تحولی پایههای حرکتی و تواناییهای شناختی در کودکان روش تازهای برای درک بهتر روابط بین سازماندهی مغز، عملکرد مغز و رفتار فراهم میکند.
مترجم: حمید بهرامی زاده، دانشجوی دکتری روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی
How Children’s Brains Develop to Make Them Right or Left Handed
تازههای روانشناسی
دلبستگی و نشانههای آسیبشناسی روانی
دلبستگی و نشانههای آسیبشناسی روانی: مطالعات همهگیریشناسی نشان دادهاند که در نوجوانی نشانههای آسیبشناسی روانی متعددی قابل تشخیص هستند. اکثر بی... بیشتر بخوانید
کمالگرایی، افسردگی و خوشبینی
کمالگرایی، افسردگی و خوشبینی: دنبال کردن اهداف، رسیدن به موفقیت و میل به برتری یک بخش مهم زندگی است. اما میل شدید به برتر و بهتر از دیگران بودن کم... بیشتر بخوانید
تحمل ناپذیری بلاتکلیفی و شخصیت
تحمل ناپذیری بلاتکلیفی و شخصیت همه ما در زندگی روزمرهی خود با لحظاتی مواجهه میشویم که نمیدانیم چه اتفاقی رخ خواهد داد. مثلاً نمیدانیم که در امتح... بیشتر بخوانید
مقایسه اثربخشی درمان شناختی رفتاری با روانپویشی
مقایسه اثربخشی درمان شناختی رفتاری با روانپویشی: درمانهای شناختی ـ رفتاری عموماً در انتقاد به رویکردهای روانتحلیلی و روانپویشی ایجاد شدهاند. به ع... بیشتر بخوانید
سایکوپاتی و طرحوارههای مثبت و منفی
شناخت و سایکوپاتی: شناسایی طرحواره های منفی و مثبت در نمونه های عادی و قانونی (جنایی) سایکوپاتی به مجموعهای از صفات منفی شخصیت مانند فریبکاری، خودمحو... بیشتر بخوانید