دلبستگی چیست و رابطه آن با رشد اجتماعی چگونه است؟

اصطلاح دلبستگی برای اشاره به رابطه اجتماعی – عاطفی محکم و دایمی‌ به کار می‌­رود. کودکان تمایل دارند به بعضی افراد (معمولاً مادر) «بچسبند» و در حضور آن‌ها احساس امنیت می‌‌کنند. روان­شناسان ابتدا عقیده داشتند که دلیل دلبستگی به مادر، منبع غذا بودن اوست و غذا یکی از نیازهای اولیه نوزادان را تشکیل می‌­دهد. با روان حامی همراه باشید.

آزمایش دلبستگی

آزمایش‌های بسیار معروف درباره میمون‌ها نشان داده است که، در دلبستگی مادر- فرزند، نیازهای دیگری، غیر از نیاز به تغذیه، وجود دارد. برای مطالعه‎ی آزمایش جالب میمونها درباره دلبستگی به این آدرس مراجعه کنید.

ماری اینزورث (اینزورس) یکی از اولین کسانی بود که در اوگاندا و آمریکا، راجع به روابط دلبستگی تحقیقات جامعی انجام داد. یکی از آزمایش‌های اصلی وی موقعیت ناآشنا نام دارد. در این آزمایش مادر و کودک وارد اتاقی می‌شوند که پر از اسباب‌بازیهای مختلف و جالب است. مادر، برای مدتی کوتاه، اتاق را ترک می‌کند و بعد دوباره به اتاق برمی‌گردد. در همین حال آزمایشگر به مشاهده‌ی نوزاد می‌پردازد و وفتارهای وی را هم به هنگام جدایی و هم به هنگام وصال ثبت می‌کند. این آزمایش به شکل زیر انجام می‌شود:

• یکی از مشاهده‌گران، اتاق آزمایش را به مادر و نوزاد نشان می‌دهد و آنجا را ترک می‌کند.
• به نوازد اجازه داده می‌شود که به اکتشاف در اتاق بپردازد. مادر نظارت می‌کند اما دخالت نمی‌کند. این مرحله سه دقیقه طول می‌کشد.
• غریبه‌ای وارد اتاق می‌شود و یک دقیقه ساکت می‌ماند. بعد به مدت یک دقیقه با نوزاد حرف می‌زند. بعد به نوزاد نزدیک می‌شود. مادر بدون آنکه در کار آنها دخالت کند از اتاق خارج می‌شود.
• غریبه با بچه بازی نمی‌کند، اما در صورت ناراحت بودن بچه سعی می‌کند او را آرام کند.
• بعد از سه دقیقه مادر برمی‌گردد، سلام و احوال پرسی می‌کند و به بچه دلگرمی می‌دهد.
• وقتی کودک دوباره مشغول بازی می‌شود مادر دوباره اتاق را ترک می‌کند و این بار به هنگام رفتن می‌گوید: بای بای. غریبه سعی می‌کند کودک را آرام کند و با او بازی کند.
• بعد از سه دقیقه مادر برمی‌گردد و غریبه از اتاق خارج می‌شود.

اینزورس و همکارانش، بر این اساس که نوزادان، به هنگام جدایی از مادر و به هنگام وصال مجدد با وی، چه واکنشی نشان می‌­دهند، چهار نوع رابطه همبستگی کشف کرده­اند. یکی از آن‌ها، دلبستگی امن است و سه مورد دیگر، سه نوع مختلف از دلبستگی ناامن هستند.

• دلبستگی امن

وقتی مادر از اتاق بیرون می‌رود ممکن است نوزاد گریه کند یا گریه نکند. اما وقتی مادر به اتاق برمی‌گردد نوزاد می‌خواهد پهلوی وی باشد و اگر در حال گریه کردن باشد، آن را متوقف می‌کند. کودکانی که در این گروه قرار دارند، انگار می‌گویند: «خیلی دلم برایت تنگ شد. از دیدنت خوشحالم، اما حالا که دوباره عادی شده است به همان کاری که مشغول بوده‌ام ادامه می‌دهم».

• دلبستگی ناامن از نوع اجتنابی

وقتی مادر از اتاق بیرون می‌ریود نوزاد ناراحت نمی‌شود. وقتی مادر برمی‌گردد، به او توجه نمی‌کند و با نگاه کردن به جاهای دیگر یا پشت کردن به مادر بی‌توجهی خود را نشان می‌دهد. نوزادانی که دلبستگی اجتنابی دارند انگار می‌گویند: «باز هم مرا تنها گذاشتی. همیشه باید خودم از خودم مواظبت کنم».

• دلبستگی ناامن از نوع مقاومتی

وقتی مادر اتاق را ترک می‌کند، نوزاد ناراحت می‌شود و وقتی هم که برمی‌گردد تا به او دلگرمی دهد باز هم نوزاد ناراحت یا حتی عصبانی است. به نظر می‌رسد که این نوزادان به مادرشان می‌گویند: «آخر چرا این کار را می‌کنی؟ من به شدت به تو نیایزد دارم ولی تو بدون آنکه بگویی مرا تنها می‌گذاری. وقتی این کار را می‌کنی خیلی عصبانی می‌شوم». این دلبستگی شکل دیگری از دلبستگی ناامن یا ناایمن است.

• دلبستگی ناامن از نوع سردرگم (توجیه نشده)

به نظر می‌رسد که نوزاد گیج شده است و نمی داند که مادر چرا بی‌خبر بیرون می‌رسود و چرا برمی‌گردد. ظاهراً علت این رفتارها برای او توجیه نمی‌شود. کودک معمولاً به روشهای متضاد واکنش می‌دهد. مثلا وقتی مادر برمی‌گردد به او نزدیک می‌شود اما نگاهش نمی‌کند، انگار که می‌گوید: «چه خبر شده است؟ می‌خواهم که تو پهلویم باشی، اما رفتی و حالا برگشتی. از کارهایت سر در نمی‌آروم».

وقتی دلبستگی به صورت ایمن شکل نگیرد مشکلات زیادی برای کودک به وجود می‌آید و این مشکلات تا دوران بزرگسالی همراه کودک خواهد بود و تمام روابط و زندگی آینده او را خراب می‌کند. دلبستگی ناایمن با اختلال‌ها و بیماری‌های روانی متعددی رابطه دارد. برای آگاهی از این مشکلات و نحوه درمان آنها در کودکان این مقاله (اختلال‌های دلبستگی واکنشی) را مطالعه کنید.