ما امروز در دنیایی زندگی می‌کنیم که سلامتی با لاغری و تناسب‌اندام، برابر است. همه ما سعی می‌کنیم لاغر شویم یا اگر لاغر هستیم، لاغر بمانیم. ممکن است انواع رژیم‌های لاغری را امتحان کنیم. بعضی‌هایمان موفق می‌شویم اما بعضی دیگر از این مسابقه طاقت‌فرسا بازمی‌مانیم و گاهی در دور باطلی می‌افتیم که بیرون آمدن از آن کاری بسیار دشوار است. ممکن است عادت‌های غذایی عجیبی پیدا کنیم. گاهی این عادات، آسیب‌زا می شوند. شاید افکاری به ذهنمان هجوم آورد. افکاری که مثل خوره به جانمان می‌افتند و آرام نمی‌شوند تا کاری برایشان انجام دهیم. کاری که به نظر خودمان هم عجیب می‌آید و خجالت‌زده‌مان می‌کند. می‌خواهیم متوقفش کنیم اما نمی‌توانیم. به نظرمان کنترلش غیرممکن است. درست در همین‌جا است که اختلال‌های خوردن کمین کرده‌اند –مجموعه‌ای از رفتار مربوط به خوردن که شاید خیلی از ما آن را انجام می‌دهیم اما ناگهان آن‌قدر شدید می‌شوند که خودمان و اطرافیانمان را اذیت میکنند و حتی ممکن است بعد از مدتی تهدیدکننده‌ی سلامتی و جانمان به‌حساب آیند.در ادامه دو اختلال از این اختلالات( آنروکسیا و بولیمیا ) را بررسی می کنیم که شیوع نسبتا زیادی در جامعه دارند.
بی اشتهایی عصبی (آنروکسیا نروزا)
اصلی ترین نشانه این اختلال، گرسنگی کشیدن است. فرد به خود گرسنگی می دهد و از خوردن غذای مناسب اجتناب می کند. این کار منجر به کاهش وزن بسیار شدید می شود به طوری که فرد وزنی کم تر از حد اقل وزن مناسب برای سن و جنس خود دارا است.
فرد مبتلا به بی اشتهایی عصبی به شدت از چاق شدن و افزایش وزن می ترسد. به همین دلیل به طور مداوم رفتار هایی انجام می دهد که از افزایش وزن جلو گیری می کنند. این رفتارها -که معمولا غیر عادی هستند- در خفا انجام می گیرند. آن ها معمولا از خوردن در جمع خانواده یا محیط های عمومی اجتناب می کنند.
غذا و غذا خوردن دغدغه اصلی این افراد است. هر چیزی که به خوردن یا نخوردن مربوط باشد فکر آن ها را به شدت مشغول می کند درنتیجه در مقابل آن رفتار های کنترلی پیش می گیرند. ممکن است وقت زیادی را در روز صرف جمع آوری دستور پخت غذا ها، بررسی کالری موجود درهر ماده غذایی یا درست کردن انواع غذا برای دیگران کنند (خودشان هرگز چیزی از آن نمی خورند).
این افراد تصویر اشتباهی از بدن خود دارند. آن ها بدنشان را بسیار چاق تر از اندازه واقعی اش تصور می کنند و از آن جا که اعتماد به نفسشان بسیار به وزنشان وابسته است، تنها با لاغر شدن و کاهش وزن هرچه بیشتر احساس ارزشمندی می کنند و حالشان بهتر می شود.
بی اشتهایی عصبی در افراد به دو صورت ظاهر می شود:
- نوع محدود کننده ۲- نوع پرخوری – تصفیه
نوع محدود کننده
تقریبا نیمی از افرادی که به آنروکسیا مبتلا هستند، رفتار های محدود کننده دارند. این افراد سعی می کنند با گرفتن رژیم های بسیار سخت، روزه گرفتن و ورزش کردن های بسیار شدید، وزن خود را کاهش دهند. معمولا رژیم غذایی آن ها با حذف شدن خوراکی های کمی شیرین و چاق کننده شروع می شود و بعد به مرور، مصرف غذا های دیگر را نیز از رژیم خود حذف می کنند. آن ها به این برنامه غذایی بسیار پایبند هستند وهرگز حاضر به تغییر آن نمی شوند.
نوع پرخوری – تصفیه
افراد مبتلا به این نوع از آنروکسیا دائما رفتار های تصفیه ای انجام می دهند. در رفتار تصفیه ای فرد بعد از خوردن هر میزان غذا سعی می کند با مصرف دارو های مسهل (ملیّن)، ادرار آور و یا استفراغ کردن، تمام آن غذا را از بدنش خارج کند تا از جذب و در نتیجه چاق شدن جلو گیری کند.
توجه داشته باشید که فرد مبتلا می تواند قبل از رفتار های تصفیه ای پرخوری کرده یا نکرده باشد. در بعضی مواقع تنها با خوردن قطعه کوچکی از غذا رفتار های تصفیه ای انجام می دهند تا همان مقدار ناچیز را از بدن خارج کنند.
آداب خاص خوردن
زمانی که آنروکسیا پیشرفت می کند، فرد بر روی غذا خوردن خود دقیق و دقیق تر می شود. تا جایی که ممکن است عادت های غذایی خاصی پیدا کند.
او ممکن است فقط غذاها و خوراکی های خاصی را بخورد. یا غذای خود را به ترتیب خاص یا لقمه هایی با اندازه ی مشخص بچیند (تنها بعد از این مراسم حاضر به غذا خوردن می شود).
گاهی اوقات فرد برای خود، جدول های زمانی مخصوص خوردن تنظیم می کنند که برای دیگران عجیب به نظر می رسد. کالری ها نیز برای آن ها بسیار مهم است و ذهنشان را به شدت درگیر می کند. در اینترنت یا کتاب ها، کالری هر چیزی را بررسی می کنند. ممکن است حتی کالری ادویه جات (در حد ۰.۱) را پیدا کرده، مقدارش را در رژیم غذایی خود درنظر بگیرند.
بیش فعالی
بیش فعالی نشانه اصلی برای آنروکسیا نیست اما بسیاری از افرادی که مبتلا به آنروکسیا هستند علایمی از بیش فعالی نشان می دهند و دائما بی قرارند. هنگامی که افراد از بیرون به این فرد نگاه میکنند تصور می کنند فعالیت بیش از حد یا نا آرامیشان، نوعی راه حل برای کاهش وزن است. انگار که فرد تلاش می کند تا با تحرک هر چه بیشتر وزن خود را کاهش دهد؛ اما این بیشفعالی از درون ناشی می شود و احتمالا نتیجه گرسنگی کشیدن است.
گرسنگی در طولانی مدت باعث پایین آمدن دمای بدن می شود. ظاهرا بدن تلاش می کند با فعالیت زیاد، دمای خود را افزایش دهد و در حد مطلوب نگه دارد.
نشانه های جسمانی آنروکسیا
- فقدان قاعدگی و یا دوره‌های قاعدگی بسیار نامنظم در خانم‌ها
- دمای پایین بدن
- فشارخون پایین
- تورم بدن
- زبر شدن، خشک شدن و ترک خوردن پوست
- شکننده شدن ناخن‌ها
- سرد و کبودشدن دست‌ها و پاها
- ریزش مو
- روییدن موهای کرک مانند بر روی تنه، دست، پا و صورت
آخرین نکته مهمی که نباید در مورد این اختلال از قلم بندازیم اشتهای این افراد است. برخلاف نام آن، بی‌اشتهایی عصبی، فرد مبتلا کاملاً از اشتهای طبیعی برخوردار است. تنها در مراحل بسیار پیشرفته این اختلال ممکن است بی‌اشتهایی را مشاهده کنید.
درنتیجه فردی که به آنروکسیا مبتلا است کاملاً گرسنه می‌شود اما تا نهایت توان خود در برابر این احساس مقاومت می‌کند. مشغولیت ذهنی شدید با غذا نیز از همین مقاومت ناشی می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که افراد عادی نیز بعد از گرسنگی کشیدن زیاد یا گرفتن رژیم‌های غذایی بسیار سخت، به همین میزان با غذا درگیری ذهنی پیدا میکنند.
پرخوری عصبی (بولیمیا)
پرخوری عصبی یکی دیگر از انواع اختلالات خوردن است و گاهی آن را سندروم پرخوری نیز می‌نامند اما در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ میان مردم به بیماری مانکن‌ها معروف بود.
مشخصه اصلی این اختلال پرخوری بسیار زیاد همراه با رفتارهای تصفیه‌ای است. فرد مبتلا ممکن است در عرض دو ساعت به‌اندازه کالری موردنیاز برای ۵ روز یک فرد عادی، غذا بخورد. در زمان پرخوری معمولاً این افراد تمایل دارند غذاهایی شیرین و دارای بافت نرم مانند کیک، بستنی، دونات و … بخورند چراکه در این زمان غذا را بسیار سریع و باکم ترین مقدار جویدن فرومی‌برند.
درست مانند آنروکسیا افراد مبتلابه بولیمیا نیز از چاق شدن وحشت دارند به همین دلیل بعد از هر دوره پرخوری احساس گناه شدید، نفرت از خود به همراه سیری آزاردهنده‌ای پیدا میکنند که آن‌ها را به سمت رفتارهای تصفیه‌ای می‌کشاند.
استفراغ کردن عمدی شایع ترین نوع رفتارهای تصفیه‌ای در میان این افراد است. تخلیه کردن این حجم از غذای خورده شده علاوه بر برطرف کردن احساس ناخوشایند سیری، آن‌ها را از احساس گناه شدید رها می‌کند. غافل از این‌که استفراغ کردن تنها می‌تواند از جذب شدن نیمی از کالری‌های مصرف‌شده جلوگیری کند؛ به همین دلیل معمولاً لاغر شدن و کاهش وزن در افراد مبتلابه پرخوری عصبی مشاهده نمی‌شود.
رفتارهای پرخوری چگونه است؟
پرخوری‌های این افراد ممکن است ۱ تا ۳۰ بار در هفته اتفاق بیفتد. فرد به‌طور ناگهانی احساس تنش و بی‌قراری شدید می‌کند و نیاز شدیدی به خوردن غذاهای منع شده -غذاهای پرکالری و با قند زیاد هستند که خوردنشان در رژیم‌های لاغری ممنوع است- حس می‌کند و هنگامی‌که شروع به خوردن می‌کند نمی‌تواند دست از خوردن بردارد.
قطعاً این خوردن انفجاری احساس تنش اولیه فرد و اجبار برای خوردن را کاهش می‌دهد. این رهایی می‌تواند تا حدی لذت‌بخش باشد اما احساس شرم، گناه، افسردگی و ترس از چاق شدن گریبان فرد را می‌گیرد.
رفتارهای پرخوری در اکثر مواقع پنهانی و مخفیانه انجام می‌شود؛ زیرا برای این افراد خشنود کردن دیگران، جذاب بودن برای آن‌ها و داشتن روابط صمیمانه اهمیت دارد. آن‌ها از انجام دادن رفتارهای پرخوری خود خجالت می‌کشند.
رفتارهای تصفیه‌ای
رفتارهای تصفیه، شامل استفراغ کردن/ مصرف ملیّن‌ها/ مواد ادرارآور و استفاده از روده شورها (دستگاه تنقیه)، بعد از هر دوره پرخوری انجام می‌شود. فرد در هر دوره پرخوری تا جایی که می‌تواند غذا می‌خورد. آن‌قدر که احساس سیری بسیار شدید و ناخوشایند باعث آزار او شده، ناراحتی جسمانی شدید برایش ایجاد می‌کند.
رفتارهای تصفیه‌ای در لحظه باعث می‌شود که فرد از فشار سیری و احساس گناه رهایی پیدا کند اما در طولانی‌مدت یک چرخه‌ی معیوب ایجاد می‌کند که درنهایت به تشدید این اختلال می‌انجامد. استفراغ‌های مکرر در طولانی‌مدت باعث می‌شود احساس گرسنگی فرد بیشتر شود که این مسئله نیز به‌نوبه خود پرخوری‌ها را می‌افزاید و افزایش پرخوری باعث زیادشدن رفتارهای تصفیه‌ای می‌شود. این چرخه همین‌طور ادامه می‌یابد و منجر به احساس ناتوانی و نفرت شدید از خود می‌شود.
تفاوت بولیمیا و آنروکسیا (نوع پرخوری – تصفیه)
همان‌طور که می‌بینید نوع پرخوری – تصفیه در آنروکسیا و بولیمیا یک‌جور تعریف‌شده‌اند. پس چیزی که این دو اختلال را از یکدیگر مجزا می‌کند وزن افراد است.
پیش‌ازاین نیز گفتیم که فرد مبتلابه آنروکسیا وزنی کم‌تر از حد نرمال دارد اما در بولیمیا، وزن فرد طبیعی است و ظاهر او یا سایز بدنش چیزی در مورد اختلالش فاش نمی‌کند.
نشانه‌های جسمانی بولیمیا
- در مقایسه با تمام خانم‌هایی که مبتلابه آنروکسیا هستند فقط نیمی از زنان مبتلابه بولیمیا فقدان قاعدگی یا دوره‌های بسیار نامنظم قاعدگی را تجربه میکنند.
- استفراغ‌های مکرر باعث می‌شود دندان‌ها و لثه به‌طور دائم در معرض هیدروکلریک اسید (اسید معده) قرار گیرد. محیط دائماً اسیدی دهان مشکلات جدی برای این افراد ایجاد می‌کند. ممکن است مینای دندانشان از بین برود یا دندان‌های خود را از دست دهند.
- کمبود پتاسیم نیز یکی دیگر از عوارض استفراغ‌های مکرر یا اسهال مزمن (در اثر مصرف ملیّن‌ها) است. سطح پایین پتاسیم به ضعف، اختلال روده، بیماری‌های کلیوی و آسیب‌های قلبی منجر می‌شود.
داشتن وزن نرمال و رسیدن به‌تناسب اندام برای کارکرد بهینه بدن ضروری است. علت اصلی لاغر شدن نیز همان است. خود را لاغر می‌کنیم تا به‌تناسب اندام برسیم، میزان چربی بدن خود را در حد مطلوب نگه‌داریم و به‌سلامتی دست پیدا کنیم. لاغر و لاغرتر شدن ما را تنها از این هدف دور می‌کند. “لاغری با سلامتی برابر است” تنها یک شعار بی‌اساس است. لاغر بودن را ارزش ندانیم.
منابع :
کامر، رونالد ج. آسیب شناسی روانی جلد ۲ (ویراست نهم). ترجمه: یحیی سید محمدی
سادوک، بنجامین؛ سادوک، ویرجینیا و روئیز، پدرو (۱۹۳۳). خلاصه روان پزشکی کاپلان و سادوک، جلد ۲ (ویراست یازدهم). ترجمه: مهدی گنجی (۱۳۹۶). تهران: نشر ساوالان
گنجی، مهدی (۱۳۹۵). آسیب شناسی روانی بر اساس DSM 5 جلد دوم. تهران: نشر ساوالان (۱۳۹۶). تهران: نشر ارسباران
ما را در تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید.
