اختلالات شخصیتی به علت عدم تطابق با انتظارات جامعه معمولا از هنجارها تخطی کرده و به سمت ارتکاب جرم پیش می‌روند. شاید به همین دلیل میزان شیوع آن در زندانیان بسیار بالا و از ۲۰ درصد تا ۷۵ درصد گزارش شده است. از طرف دیگر اکثر تحقیقات نشان داده‌اند که اختلالات شخصیت با سوء مصرف مواد، خودکشی و رفتار پرخاشگرانه رابطه دارند. بنابراین می‌توان گفت که اختلال شخصیت یکی از عمده مشکلاتی است که دامن گیر جوامع بوده و در هنجارشکنی‌ها و بسیاری از مشکلات اجتماعی دیگر دخیل است. آنچه که سالانه هزینه‌های هنگفتی را برای دولت ها به ارمغان می‌آورد. لذا بررسی‌ها و تحقیقات بیشتر در مورد درمان‌هایی که می‌توانند بر بهبودی این اختلالات موثر باشند میتواند به‌طور چشمگیری در کاهش مشکلات اجتماعی موثر باشد. از جمله‌ی این اختلالات می‌توان به اختلال شخصیت نمایشی اشاره کرد.
اختلال شخصیت چیست؟
اختلال شخصیت، یک الگوی فراگیر، با دوام و غیرقابل انعطاف از تجارب درونی و بیرونی است که به طرز مشخص با انتظارات فرهنگی فرد تفاوت دارد و به درماندگی یا اختلال منجر می‌شود. طیف محدود تجارب و پاسخ‌هایی که مبتلایان به این اختلالات از خود نشان می‌دهند، اغلب منجر به مشکلات روانشناختی، اجتماعی یا شغلی می‌شود. درماندگی و مشکلات ناشی از اختلال شخصیت، در تمام عمر دامن‌گیر فرد می‌شود، ولی انواع این اختلالات از نظر میزان فروپاشی زندگی فرد مبتلا، از هم متفاوت هستند، اما با این حال چه اختلال شخصیت خفیف و چه شدید باشد، تمام جنبه‌های وجود فرد را متاثر می‌سازد (گنجی،۱۳۹۶). درمان این اختلالات از دشوارترین نوع درمان‌های اختلالات روانشناختی است. تخمین زده می‌شود که شیوع اختلالات شخصیت در بین بزرگسالان ۴ الی ۱۵ درصد باشد (سادوک، سادوک و روئیز، ۲۰۱۷).
طبق پنجمین مجموعه راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی (DSM-5) اختلالات شخصیتی الگوی پایداری از تجربه درونی و رفتارند که آشکارا از انتظارات فرهنگ فاصله دارند، فراگیر و انعطاف ناپذیرند. شروع این اختلالات در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی است، این اختلال در طول زمان پایدار می‌ماند و منجر به ناراحتی یا آسیب می‌شود و حداقل در دو زمینه زیر نمایان می‌شود: ۱-شناخت (شیوه‌های ادراک و تعبیر و تفسیر خود، دیگران و رخدادها)۲- عواطف ( محدوده، شدت، نوسان و تناسب پاسخ هیجانی) ۳- کارکرد بین فردی ۴- کنترل تکانه. این الگوی رفتاری پایدار در بسیاری از موقعیت‌های شخصی و اجتماعی انعطاف‌ناپذیر است و از نظر بالینی منجر به نگرانی شدید یا آسیب جدی در کارکردهای اجتماعی، شغلی یا دیگر زمینه‌های مهم می‌شود. اختلالات شخصیتی با توجه به شباهت‌های توصیفی به سه گروه تقسیم می‌شوند:
- اختلالات شخصیت گروه A، ویژگی‌های عجیب و غریب و غیر متعارف دارند و معمولا افرادی سرد، کناره‌گیر و نامتعارف هستند وعبارتند از: شخصیت پارانویید (Paranoid)، اسکیزویید( Schizoid) و اسکیزوتایپال (Schizotypal).
در افراد دارای اختلال شخصیت گروه A به ویژه شخصیت اسکیزوتایپال احتمال ابتلا به اسکیزوفرنی بیشتر است.
- افراد مبتلا به اختلالات شخصیت گروه B، ویژگی‌های نمایشی (dramatic)، تکانه‌ای (impulsive) و غیر قابل پیش‌بینی (erratic) دارند. این اختلالات عبارتند از: شخصیت ضد اجتماعی ( Antisocial)، مرزی (Borderline)، خودشیفته (Narcissistic) و نمایشی (Histrionic).
الکلیسم در افراد دارای شخصیت ضد اجتماعی و افسردگی در بستگان درجه اول افراد دارای شخصیت مرزی شایع‌تر است.
- افراد مبتلا به شخصیت‌های گروهC مضطرب و هراسان هستند. این اختلالات شخصیتی عبارتند از: شخصیت اجتنابی (Avoidant)، وابسته (Dependent) و وسواسی جبری (Obsessive-Compulsive).
در افراد دارای شخصیت‌های گروهC اختلالات اضطرابی شایع است.
اختلالات شخصیت نمایشی و وسواسی- جبری از رایج‌ترین این اختلالات به‌شمار می‌روند.
اختلال شخصیت نمایشی
اختلال شخصیت نمایشی با رفتاری پر زرق و برق نمایشی و برون گرا در اشخاص هیجانی و تحریک‌پذیر مشخص‌است. معهذا، در‌کنار ظاهر پر‌زرق و‌برق، در‌این‌افراد‌غالبا ناتوانی در‌برقراری وابستگی‌های‌عمیق وجود دارد. این اختلال به نام شخصیت هیستریانیک نیز معروف است. نشانه‌های بارز این اختلال عبارتند از رفتارشدید‌هیجانی، خودنمایی، نمایشی، برون‌ریزی، البته همراه با‌اختلال در روابط انسانی و‌بین‌فردی، افراد مبتلا به این اختلال بسیار سرزنده، نمایشی و پرتحرک هستند؛ تکلم آن‌ها‌پر‌سروصدا همراه با رفتار اغراق‌آمیز است.
هدف آن‌ها، جلب توجه دائمی دیگران است. این افراد معمولا در مسائل غلو می‌کنند و به نحو اغراق آمیزی نمایشی رفتار می‌کنند. محرک‌های بسیار کوچک، سبب تحریک عواطف و هیجانات آن‌ها می‌شود و رفتار غیرمنطقی بچه‌گانه و عصبانیت‌های شدید توام با داد و فریاد از خود نشان می‌دهند. این افراد تنوع طلب هستند و دائم دنبال هیجان، خوشحالی و لذت طلبی و محرک‌های تازه‌ای می‌گردند. البته به سرعت هم از آن‌ها دلسرد و زده می‌شوند. انجام کارهای روزمره و تکراری آن‌ها را بی حوصله می‌کند. از نظر روابط انسانی، به ظاهر اشخاص خونگرم و اجتماعی هستند، لیکن در واقع کم عاطفه و بی‌احساس هستند. آن‌ها غالبا به سرعت دوست می‌گیرند، ولی در رابطه با آن‌ها، بسیار خودخواه، بی‌توجه، استثمارگر، تهدیدکننده، متوقع و اتکالی هستند. علاوه بر علائم فوق، افراد مبتلا به این اختلال غالبا دوران‌های افسردگی دارند که به تغییرات محیط از قبیل اتفاقات خانوادگی، شغلی و عاطفی مربوط می‌شود. در این حالت قصد خودکشی و یا حتی احتمال انجام آن نیز وجود دارد. این افراد غالبا علاقه‌ای به فعالیت‌های فکری ندارند، اما استعدادهای خلاقی دارند، بسیار تلقین پذیرند و به آسانی تحت تاثیر پیشنهادات و اوامر دیگران قرار می‌گیرند و ساده لوحانه با آن‌ها هم عقیده می‌شوند.
مبتلایان به این اختلال به طرق مختلف جلب توجه می‌کنند. مثلا نمایش اغراق‌آمیز ضعف جسمانی و بیماری و رفتار تحریک‌آمیز نامناسب و اغواگری جنسی در آن‌ها شایع است. بیشتر افراد نمایشی درمورد اینکه نزد دیگران چگونه به نظر برسند و دیگران چه نظری راجع به آن‌ها دارند، وسواس پیدا می‌کنند و اغلب لباس‌های درخشان و چشمگیر می‌پوشند.
افراد نمایشی در مورد شدت روابطشان هم اغراق می‌کنند. مثلا ممکن است خود را پناهگاه نهایی افرادی بدانند که خود آن افراد، این فرد را یک آشنای دور به حساب می‌آورند.
همه‌گیر شناسی اختلال شخصیت نمایشی
تا به حال اعتقاد بر این بوده که اختلال شخصیت نمایشی در زنان بیش از مردان شایع است و در مورد نیمرخ «زن نمایشی» (هیستریکال) در متون روانشناختی بحث‌های طولانی صورت گرفته است، ولی مطالعات متعددی که اخیرا صورت گرفته، نتوانسته اساس جنسی برای تشخیص مبتلایان به این اختلال پیدا کند. مطالعات همه‌گیرشناسی (اپیدمیولوژی) نشان می‌دهد که ۳-۲ درصد از جمعیت بزرگسالان مبتلا به این اختلال هستند و تشخیص آن در زن‌ها بیشتر از مردهاست و در برخی مطالعات ارتباطی میان این اختلال و اختلال جسمانی سازی و اختلالات مربوط به مصرف الکل دیده شده است.
ملاک‌های تشخیصی اختلال شخصیت نمایشی
این الگوی فراگیر با هیجان‌پذیری و توجه طلبی زیاد از اوایل بزرگسالی آغاز شده و در زمینه‌های گوناگون دست کم با پنج مورد (یا بیش از پنج مورد) از موارد زیر مشخص می‌شود.
- در موقعیت‌هایی که مرکز توجه نیست ناراحت است.
- تعامل با دیگران اغلب با رفتار نامناسب تحریک کننده یا اغواکننده جنسی مشخص می‌شود.
- بیان هیجان‌ها سطحی و به سرعت متغیر است.
- به‌طور پیوسته از ظاهر جسمانی خود برای جلب توجه دیگران استفاده می‌کند.
- سبک گفتاری فرد به شدت تاثیر گذار و فاقد جزئیات است.
- خودنمایی، تظاهر و اغراق در بیان هیجانی نشان می‌دهد.
- تلقیین پذیر است یعنی به سادگی تحت تاثیر دیگران یا شرایط قرار می‌گیرد.
- روابط را صمیمانه تر از آنچه واقعا هست تلقی می‌کند.
اختلالات همراه
خطر واقعی خودکشی این افراد مشخص نیست اما تجربه‌های بالینی نشان می‌دهند که افراد مبتلا به این اختلال برای جلب توجه، در معرض خطر زیاد ژست‌های تهدیدهای خودکشی هستند. اختلال شخصیت نمایشی به میزان بیشتری با اختلال جسمانی، اختلال تبدیلی و افسردگی عمده همراه است. معمولا اختلال شخصیت مرزی، خودشیفته، ضد اجتماعی و وابسته، همراه با این اختلال ظاهر می‌شوند.
تشخیص افتراقی
ممكن است ساير اختلال‌های شخصيت با اختلال شخصيت نمايشی اشتباه گرفته شوند، چون ويژگیهای مشترک معينی دارند، بنابراين تمايز ميان اين اختلال‌ها، براساس تفاوت‌های موجود در ويژگیهای بارز آن‌ها مهم است.
افراد مبتلا به اختلال شخصيت ضداجتماعی و اختلال شخصيت نمايشی، در گرايش به تكانشگری، سطحی بودن، هيجان طلبی، بی‌پروايی، اغواگری و فريبكاری، شبيه هم هستند اما اشخاص مبتلا به اختلال شخصيت نمايشی، بيشتر در هيجان‌های خود اغراق می‌كنند و درگير رفتارهای ضداجتماعی نمی‌شوند. افراد مبتلا به اختلال شخصيت نمايشی در كسب محبت، مهارت دارند، در حالی كه اشخاص مبتلا به اختلال شخصيت ضداجتماعی در كسب منفعت، قدرت يا ساير رضايتمندی‌های مادی، ماهر هستند. اگرچه افراد مبتلا به اختلال شخصيت خودشيفته نيز به توجه ديگران نياز دارند اما معمولا برای برتری خود، خواهان تمجيد ديگران هستند، در حالیكه افراد مبتلا به اختلال شخصيت نمايشی، مايلند لطيف يا وابسته به نظر بيايند؛ به شرطی كه اين امر وسيله‌ای برای جلب توجه باشد. افراد مبتلا به اختلال شخصيت خودشيفته، ممكن است در صميميت روابط خود با ديگران اغراق كنند اما بيشتر مايل به تأكيد بر وضعيت (يک شخص بسيار مهم) يا ثروت دوستان خود هستند. در اختلال شخصيت وابسته، شخص برای دريافت تمجيد و راهنمايی، به شدت به ديگران وابسته است اما فاقد ويژگیهای نمايشی، اغراق گونه و هيجانی اختلال شخصيت نمايشی است.
اختلال شخصيت نمايشی را بايد از تغيير شخصيت ناشی از يک بيماری جسمانی كه در آن، اين صفات به واسطه ی اثرات مستقيم يک بيماری جسمانی روی دستگاه عصبی- مركزی پديدار می‌شوند، تفكيک كرد. همچنين بايد اختلال شخصيت نمايشی را از نشانه هايی كه ممكن است در ارتباط با مصرف مزمن مواد به وجود آيند (برای نمونه، اختلال مرتبط با كوكائين كه در جای ديگر مشخص نشده است) متمايز كرد. بسياری از افراد، ممكن است صفات شخصيت نمايشی را نشان دهند. تنها هنگامی كه اين صفات انعطاف ناپذير، ناسازگارانه و پايدار باشند و آسيب كاركردی يا پريشانی ذهنی قابل ملاحظه‌ای را موجب شوند، اختلال شخصيت نمايشی تلقی می‌شوند.
درمان اختلال شخصیت نمایشی
· روان‌درمانی
اين بيماران اغلب از احساسات واقعی خود بی خبرند؛ بنابراين كمک به آنان در جهت بينش احساسات درونیشان، يكی از فرآيندهای مهم درمان است. احتمال تعجب، انكار يا خشم در مقابل اين بينش داده شده، وجود دارد.
· دارو درمانی
داروهايی مانند ضداضطراب ها، ضدافسردگی ها و ضدجنون ها همراه با روان درمانی میتواند مفيد باشد.
منابع:
- American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
- جباری قاضی جهانی، حامد،احسانی کناری،آزاده،(۱۳۹۷)، بررسی کانون توجه در اختلالات شخصیت نمایشی و وسواسی-جبری، مجله پیشرفتهای نوین در علوم رفتاری، ۳(۲۷)،۷۶-۶۳
- مرادی،علی(۱۳۹۵)،اثربخشی آموزش تنظیم هیجانی بر تکانش گری افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی (پایان نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه علامه طباطبائی
- یوسفی، مریم(۱۳۸۹)،موفقیت و شادکامی،۷(۸۳)،۴۵-۴۶
){kind=link}