تحلیل روان شناختی فیلم فارست گامپ
فارست گامپ سلامت روان دارد یا خیر؟
فارست گامپ روایت چهل ساله مردی‌ست با کم‌توانی ذهنی که اسیر ماده نشده و رشد معنوی میکند. مضامین فیلم حول محور قابلیت تکرار داشتن چیزهای مادی و قابلیت رشد داشتن چیزهای معنوی‌ست. تکرار چیزهای مادی مثل:
- نقش مالیخولیایی رسانه در زندگی انسان
- نقش جنگ و ترور شخصیت‌های مثلا مهم در پرخاشگرتر و حریص‌تر شدن انسان
- کالاها و موقعیت‌های شهری تکراری مثل وسایل نقلیه و راه‌ها و گردهمایی‌های آزادی‌گرایانه
نکته جالب و هجویه فیلم درباره گردهمایی‌های آزادی‌گرایانه این است که معشوقه فارست که فارست را به خاطر جنبش‌های آزادی‌خواهانه (هیپی) رها میکند، نه تنها به معنویت مورد نظر هیپی‌ها و رهایی نمی‌رسد بلکه زیربار اسارت زندگی مصرفی و مواد مخدر از هم می‌پاشد، ازین طرف فارست که شخصیتی کم‌هوش و تنهاست، به خاطر رشد قابلیت‌های فردی وارسته می‌شود. با روان حامی همراه باشید.
چرا فارست گامپ پی‌درپی رشد میکند و در نهایت وارسته می‌شود؟ مگر نه اینکه کم‌توان ذهنی است؟ انسان سالم را چه کسی می‌دانیم؟
برداشت ما از مفهوم سالم بودن، به عنوان وضعیت صحت جسمانی، روانی و اجتماعی مثبت است، نه صرفا نبود بیماری و آسیب (سارافینو، ۲۰۰۲)
مدیر مدرسه فارست در دوران دبستان، او را کم توان ذهنی می‌داند چون رتبه هوش فارست در آزمون خشک و انعطاف ناپذیر هوش زیر ۷۵ است. ولی در طی فیلم فارست با عشق به مفاهیم معنوی که از مادرش یاد می‌گیرد زیست میکند و آنهم چه زیستی. مثلا:
- فارست :جینی، چرا دوسم نداری؟ من آدم باهوشی نیستم ولی میدونم عشق چیه
یا در چند صحنه که اشخاصی او را احمق خطاب میکنند، می‌گوید:
- فارست :مادرم همیشه میگفت «احمق کسیِ که کارای احمقانه میکنه»
بر طبق رویکرد مطرح شده فارست شخصی بیمار است چون به کم‌توانی ذهنی مبتلاست اما رشدگرایان و انسان‌گرایان فارست را شخصی بسیار سالم می‌دانند.
رویکردهای انسان‌گرایانه:
از منظر رویکرد وجودی، قهرمان شخصیتی مدام در حال شدن و رشد کردن است. و مسئولیت انتخاب های خویش را به عهده می‌گیرد و با آغوشی باز از حوادث آتی که نامشخص‌اند و اضطراب آور، استقبال میکند. پس از منظر رویکرد وجودی فارست شخصیتی بسیار سالم است.
انسان معنی را در زندگی کشف نمی‌کند، بلکه آن را می‌آفریند. مساله این نیست که به زندگی چه پاسخی باید داد، پاسخ این است که زندگی فرایندی جاری‌ست که باید تجربه شود نه مساله ای که باید حل شود. وجود ما از آن چیزی که تصمیم می‌گیریم از آن دفاع کنیم معنا می‌گیرد (پروچسکا، ۲۰۰۷)
رشد گرایان:
از نگاه روانشناسی رشد ورنر نیز فارست گامپ نه تنها فردی سالم که خلاق نیز هست.
ورنر. انسان همینظور که بزرگتر می‌شود به طور طبیعی به سوی شیوه‌های فکری مجرد و ادراک های پیچیده‌تر می‌رود. ولی ورنر معتقد بود بزرگسالان گاهی برای تفکر خلاقانه نیاز دارند به سطوح ابتدایی تفکر بازگردند و مانند کودکان فکر کنند. او معتقد بود که کودکان و هنرمندان و افراد بومی بین خود و جهان افتراقی نمی‌‌بینند.
نظریه ورنر بیشتر در ارتباط با کودکان است. او در مورد کودکان معتقد است آنها به دلیل فقدان مرزهای دقیق خود و محیط، کلیت جهان را سرشار از حیاط و عواطف درک میکنند. مثلا کودک وقتی می‌بیند فنجان به پهلو افتاده است ممکن است بگوید فنجان خسته است. ورنر این ویژگی کودکان را در بومیان مناطق غیرشهری، بیماران اسکیزوفرنیا و هنرمندان نیز دیده است (به نقل از کرین)
فارست نیز مانند کودکان خلاقی که ورنر توصیف میکند چنان به معنویت و طبیعت آمیخته است که با مهربانی میگو صید میکند، با ایمان دوستانش را از زیر خشم آتش جنگ نجات میدهد، با اصالت می‌دود و پینگ پنگ بازی میکند؛ در حقیقت مرزی بین فارست و جهان اطرافش نیست.
ورنر نام این پدیده در کودکان را ادراک قیافه‌شناسانه گذاشت که در آن رفتاری عجیب و غیرمعمول از کودک سر می‌زند (مثلا جان‌بخشی به اشیا و جدی گرفتن طبیعت) که با رفتار متفکرانه و عاقلانه بزرگسالان تفاوت دارد. او معتقد بود انسان بزرگسال امروزی و شهری به نحو روزافزونی جهان را از چشم مهندسان و تکنسین‌ها می‌بیند و اشیاء را از نظر ویژگی‌های قابل اندازه گیری و مصارف عملی آنها ارزشیابی میکند (به نقل از کرین)
در فیلم بارها فارست مشغول به کاری می‌شود تنها برای انجام دادن همان کار، نه هدفی سودجویانه؛ ولی به شکلی مضحک رسانه و جامعه مصرفی او را دنبال میکنند تا از نام او سوءاستفاده کنند.
ورنر حتی معتقد بود در نگاه صنعتی افراد از نظر ابعاد غیرشخصی و کمیتی طبقه‌بندی می‌شوند و افراد را از نظر بهره هوشی (IQ) سن، درآمد، ثروت، تعداد و غیره تعریف می‌شوند. مثل فارست که بارها به خاطر هوش پایینش سرزنش شد.
نویسنده: فرید حاجی
منبع
- روانشناسی سلامت. ادوارد سارافینو. ۲۰۰۲. ترجمه ابهری و همکاران. نشر رشد.
- نظریه‌های روان‌درمانی. پروچسکا و نورکراس. ۲۰۰۷. ترجمه آوادیس یانس. نشر رشد.
- نظریه‌های رشد، مفاهیم و کاربردها. ویلیام کرین. ترجمه خوی‌نژاد و رجایی. نشر رشد. ۱۳۹۶
یک راه ساده و آسان برای اطلاع از مطالب جدید سایت و ارتباط با ما کانال تلگرام ماست. در تلگرام ravanhami@ با ما همراه باشید.
