تحلیل روانشناختی فیلم ماه تلخ
کارگردان: رومن پولانسکی
مباحث مورد بررسی در فیلم ماه تلخ که یک ساخته بزرگ و بی‌نظیر در تاریخ سینما و کم‌نظیر در تاریخ هنر است، از نظر نویسنده موارد زیر است:
- بررسی اختلال روانی سادومازوخیسم جنسی در شخصیت مرد فیلم (اسکار)
- بررسی اختلال شخصیت وابسته در شخصیت زن فیلم (می می)
الف. رومن پولانسکی فیلم‌ساز نام‌آشنای یهودی‌تبار لهستانی-فرانسوی در کودکی خاطرات تلخ فراوانی از تجاوز نازیسم‌ها به لهستان و قتل خانواده‌اش توسط نازیسم دارد. آیا می‌توان گفت این تجربیات پولانسکی به انحراف جنسی این فیلم‌ساز تاریخ‌ساز منتهی شد؟
پولانسکی در زندگی شخصی مرتکب رفتاری غیراخلاقی شده است که از محتوای این تحلیل خارج است. ولی در ارتباط با تحلیل اختلالات روانی فیلم ماه تلخ تنها با تماشای دو فیلم از پولانسکی، یعنی: ماه غم‌زده (۱۹۹۲) و ونوس در پوست خر (۲۰۱۳) می‌توانیم به علاقه پولانسکی به مفهوم سادومازوخیسم جنسی پی ببریم. اینکه آیا تجاوز نازیسم به جامعه و جنایات آن‌ها در قتل خانواده پولانسکی تأثیری در بینش کارگردان نسبت به مفهوم سادومازو دارد یا خیر جای اطلاعات بیشتر و تحلیل عمیق‌تری دارد.
قهرمان فیلم ماه تلخ مردی پریشان است که خاطرات عاشقانه‌‌ی نابهنجار و غیرمتعارفش را برای مردی جوان و شکننده تعریف می‌کند. قهرمان فیلم ماه تلخ از امیال مازوخیستی خود که پس از مدتی تبدیل به سادیسم می‌شود، با افتخار سخن می‌راند. در کتب آسیب‌شناسی روانی، امیال قهرمان فیلم مازوخیسم جنسی نام‌گذاری می‌شود که در آن فرد میل به تحقیر و شکنجه خود توسط معشوقه‌اش دارد. اصطلاح مازوخیسم به لذت‌جویی از رنج کشیدن گفته می‌شود (هالجین، ۲۰۱۴) نکته جالب و عمیق در شخصیت فیلم این است که پس از مدتی مازوخیسم شخصیت شکل عوض کرده و تبدیل به سادیسم می‌شود. با این تفاوت که این بار معشوقه‌اش طرد و تحقیر و در نهایت به شکلی غیرانسانی ترک می‌کند. اینکه قهرمان فیلم دو سوی یک مفهوم یعنی از تحقیر شدن تا تحقیر کردن را طی می‌کند، گویای چه نکته‌ای در انسان است؟
پرلز، مؤسس گشتالت‌درمانی معتقد است روان انسان‌ها تحت تأثیر قطبیت‌هاست. قطبیت یعنی گاهی قطب سلطه‌گر بودن و گاهی قطب سلطه‌پذیر بودن در انسان مطرح است. پرلز معتقد است، انسان در مواقع سلامت این قطبیت‌ها را به طور خلاق و متعادل پیوسته تنظیم می‌کند. اما انسان روان رنجور در یکی از قطبی‌ها اسیر می‌شود. انسان‌ها باید بپذیرند در عین حال ضد آنچه وانمود می‌کنند هم هستند، اینکه هم نیرومند و هم ضعیف‌اند، بی‌رحم و در عین حال مهربان‌اند، ارباب و همچنین برده‌اند. تا زمانی که از پذیرش این واقعیت اجتناب کنند گشتالت (کلیت) زندگی را کامل نکرده و کل زندگی را تجربه نمی‌کنند (پروچسکا، ۲۰۰۷)
البته شخصیت زن فیلم ماه تلخ فقط به این خاطر به امیال نامتعارف مرد تن می‌دهد که مرد را بسیار دوست دارد و به شکلی بیمارگونه وابسته اوست.
ب. افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته دل‌مشغول این ترس می‌شوند که افراد نزدیک آن‌ها را ترک خواهند کرد. این افراد برای اینکه دیگران از آن‌ها بیزار نشوند، به هر کاری دست می‌زنند (هالجین، ۲۰۱۴) شخصیت زن فیلم ماه تلخ، در ابتدای رابطه با مرد به امیال غیرمعمول مرد با رضایت و لذت تن می‌دهد و در ادامه وقتی مرد نسبت به زن دلسرد می‌شود، همچنان به او اظهار وابستگی و شیفتگی افراطی می‌کند. در صحنه‌ای مرد او را از خانه بیرون می‌اندازد ولی زن با زاری خود را تحقیر می‌کند و می‌خواهد که در خانه بماند. گر چه زن طی سفری که می‌کند و از مرد دور می‌ماند می‌رود و خود را بازمی‌یابد و برمی‌گردد و از قهرمان مرد فیلم انتقام‌های جانکاه می‌گیرد.
تحلیل روانشناختی فیلمهای دیگر:
منابع
- آسیب‌شناسی روانی. جلد دوم. هالجین و ویتبورن. ترجمه سیدمحمدی. ۲۰۱۴. نشر روان.
- نظریه‌های روان‌درمانی. پروچسکا و نورکراس. ترجمه آوادیس یانس. ۲۰۰۷. نشر رشد.
مؤلف: فرید حاجی
یک راه ساده و آسان برای اطلاع از مطالب جدید سایت و ارتباط با ما کانال تلگرام ماست. در تلگرام ravanhami@ با ما همراه باشید.
