قدم اول برای بازسازی مغز مضطرب چیست؟مسیرهای عصبی مربوط به تولید اضطراب

اضطراب از سری مشکلات شایعی است که اکثر افراد به دنبال کاهش دادن آن هستند. قبل از ایجاد هر تغییر باید سیستم، اجزاء و ارتباطات درونش را شناخت. مغز عضوی از بدن است که اضطراب را تولید می­کند. دو مسیر عصبی هستند که می­توانند اضطراب را بوجود بیاورند. یک مسیر، مداری را در قشر مغز طی می­کند که بر جزئیات تمرکز می­کند و در نهایت اطلاعات را به بادامه ارسال کرده و بادامه واکنش اضطرابی را ایجاد می­کند. مسیر دیگر مستقیما از تالاموس به سمت بادامه است. هر مسیر به تنهایی توانایی ایجاد اضطراب را دارد؛ در کنار این مسئله، هر مسیر مدارهایی دارد و جنبه­های مختلفی از این مدارها قابل تغییر و اصلاح­اند؛ اگر از ساز و کار این مدارها آگاه باشید، می­توانید مغز خود را به گونه­ای بازسازی کنید که اضطراب کمتری را تجربه کنید.

اضطراب چیست؟ با ماهیت اضطراب بیشتر آشنا شوید

برای اینکه بتوانید تغییری را بوجود بیاورید، ابتدا باید علت بشناسید؛ اضطراب محصولِ مغز است و بدون وجود مغز، اضطرابی را تجربه نخواهیم کرد. گرچه مغز عضوی ناشناخته و بسیار پیچیده است اما، ما می­دانیم که دو ناحیه از آن در تولید اضطراب نقش به سزایی دارد و از طرفی دیگر طبق تحقیقات با مدیریت  این دو ناحیه می­توان به شیوه­ای موثر اضطراب را نیز کنترل کرد.

 

 

چرا مضطرب می­شویم؟ بررسی علل ایجاد اضطراب

 

 

نگاهی به دو مسیر عصبی ایجاد کننده اضطراب

همانطور که گفتیم دو مسیر عصبی در مغز، واکنش اضطرابی را شروع می­کنند با این حال بیشتر مردم برای بررسی اضطراب در مغز، به قشر آن توجه می­کنند در صورتی که قشر تنها عضو موثر نیست. در حال حاضر به این نکته توجه کنید که قشر مسئول مسیر حس­های جسمانی، افکار، استدلال، تخیل، ادراک، حافظه هوشیار و برنامه ریزی است. در درمان اضطراب معمولا به این مسیر می­پردازیم، احتمالا به این دلیل که قشر مغز، مسیری در دسترس است و بیشتر در سطح هوشیاری قراردارد. اگر تا به حال این تجربه را داشته­اید که افکارتان تبدیل به تصاویر یا ایده­هایی می­شوند که در نهایت افزایش اضطراب را برای شما به ارمغان می­آورند یا به دلیل شک و تردید بیش از حد دچار نگرانی می­شوید و یا نمی­توانید دست از فکر کردن به راه حل­ها و مشکلات بردارید، احتمالا اضطرابی که تجربه می­کنید، ناشی از قشر خاکستری مغز است. از طرف دیگر، اضطراب ناشی از بادامه می­تواند تاثیرات جسمانی زیاد و سریعی داشته باشد. ارتباط متعدد بادامه با سایر بخش­های مغز، واکنش­های جسمانی زیادی را باعث می­شود. در کمتر از یک دهم ثانیه، بادامه می­تواند باعث ترشح حجم زیادی از آدرنالین شده و فشار خون و ضربان قلب و تنش عضلانی را افزایش دهد. فعالیت بادامه تحت آگاهی ما نیست بنابراین سریع­تر از مغز عمل می­کند. اگر احساس می­کنید اضطرابتان دلیلی مشخص و منطقی ندارد، احتمالا اضطراب ناشی از مسیر بادامه را تجربه می­کنید؛ شما فقط نتایج تحریک بادامه را مشاهده می­کنید: عصبی شدن، تمایل به اجتناب از موقعیتی خاص و تکانه­های پرخاشگرانه.

 

برخلاف تاثیر شگرف بادامه بر اضطراب­ و استرس­های ما، اکثر درمانگران به هنگام درمان اختلالات اضطرابی، حرفی از آن به میان نمی­آورند. حتی وقتی قشر مغز مشغول ساخت افکار اضطرابی است، این بادامه است که احساسات جسمانی مانند تپش قلب، تنش عضلانی و غیره را بوجود می­آورد. و در کنار این توجه داشته باشید که داروهای تجویزی پزشکان و روان­پزشکان برای کاهش اضطراب معمولا بر نحوه کار بادامه تاثیر می­گذارند؛ از این دسته داروها می­توان به زاناکس(آلپرازولام)، آتیوان(لورازپام)، کلونوپین(کلونازپام) اشاره کرد که همگی باعث تسکین بادامه می­شوند.

می­توان از این داروها برای کاهش فوری اضطراب استفاده کرد اما این داروها تاثیری بر مدارهای مغزی ندارند بنابراین گرچه در لحظه باعث کاهش اضطراب می­شوند اما در بلند مدت تاثیری ندارند.

بادامه عملکردهای زیادی دارد که بسیاری از آن­ها با اضطراب ارتباطی ندارند. بادامه در طی روز به صداها، تصاویر و حتی افکاری که ممکن است آگاهانه روی آن تمرکز نکرده باشید، توجه می­کند؛ به طور کلی، بادامه به دنبال هر چیزی است که خطربالقوه­ای را نشان دهد. اگر بادامه متوجه خطری شود، زنگ خطر را به صدا درآورده و آماده جنگ یا گریز می­شود.

 

اگه بخواهیم از زاویه تکاملی به قضیه نگاه کنیم به نسل­های قبلی بازمی­گردیم که بادامه­شان به خطرات احتمالی واکنش نشان داده و باعث ایجاد پاسخی قوی شده، در نتیجه این پاسخ قوی آن­ها را از خطرات محفوظ نگه داشته و برعکس آن­هایی که بادامه­ای ضعیف داشتند در معرض خطر بیشتری بودند و از بین رفتند؛ پس طبق انتخاب اصلح، افراد با بادامه حساس­تر انتخاب می­شوند. احتمالا بپرسید که امروزه ما با خطراتی که انسان­های ماقبل تاریخ روبه رو بودند، رو به رو نیستیم؛ این سخن درست است اما بادامه هنوز بر اساس درس­های گذشته عمل می­کند و باور دارد که بهترین راه برای پاسخ دادن به خطر، فلج شدن، فرارکردن یا جنگیدن است.
در حالیکه ماشین، اسلحه و پریز برق می­توانند کشنده­تر از مار، عنکبوت و ارتفاع باشند اما افراد معمولا از موارد دوم بیشتر می­ترسند.

چگونه با تغذیه مناسب اضطراب خود را کاهش دهیم؟

 

کالبد شناسی ترس

مسیر عصبی قشر مغز

در انسان­ها قشر مغز بزرگتر از سایر حیوانات است و توانایی­های پیشرفته­تری نیز دارد؛ قشر مغز علاوه بر توانایی درک و تفسیر موقعیت، توانایی استدلال، ساخت زبان، تخیلات و برنامه­ریزی روش­های واکنش به موقعیت­ها را نیز باعث می­شود.

در رابطه با اضطراب، این قشر مغز است که روش­های مختلف مواجه با اضطراب را ارزیابی می­کند؛ مثلا هنگامی که رئیس­تان قصد اخراج شما را دارد، شما با او گلاویز نمی­شوید یا هنگامی که صدای آتش­بازی را می­شنوید، فرار نمی­کنید؛ یعنی شما با کمک قشر مغز راه­های مختلف کنارآمدن با اضطراب را می­یابید.

مسیر عصبی اضطرابی از اندام­های حسی شروع می­شود؛ پالس بوجود آمده، از طریق نورون­ها به تالاموس می­رسد و تالاموس جهت پردازش تخصصی، این پالس­ها را به نواحی مختلفی از مغز می­فرستد و ممکن است اطلاعات از آن نقاط به نقاط دیگری نیز فرستاده شود، مجموع این پردازش­ها و انتقالات، ادراک ما از این دنیا را می­سازد.

لوب­های قدامی

از مهمترین قسمت­های قشر مغز برای ادراک، لوب­های قدامی­اند که مستقیما پشت پیشانی و چشم­ها قرار دارند؛ این لوب­ها اطلاعات مختلف از قسمت­های مختلف مغز را کنار هم می­گذارد و باعث تجربه­ای یکپارچه از جهان می­شود؛ از دیگر عملکردهای لوب­های قدامی می­توان به عملکرد اجرایی(نظارت بر بسیاری از فرایندهای مغزی)، برنامه ریزی، پیش­بینی و… اشاره کرد. متاسفانه این توانایی خارق العاده می­تواند زمینه افزایش اضطراب را نیز فراهم آورد. توانایی پیش بینی باعث ایجادی فرایندی در قشر مغز می­شود که نگرانی نام دارد.

قشر مغز عده­ای از افراد در ایجاد نگرانی و منفی پنداشتن سرانجام امور بسیار تواناست. در واقع برخی از خلاق­ترین افراد، مضطرب­ترین نیز هستند زیرا این خلاقیت آن­ها را قادر می­سازد که تهدیدکننده­ترین تصاویر را نیز بسازند.

 

چگونه کنترل اضطراب خود را به دست بگیریم؟

 

مسیر عصبی بادامه

بادامه

بادامه در نزدیکی مرکز مغز قرار دارد؛ اگر انگشت اشاره دست چپ خود را روی چشم راستتان بگذارید و انگشت اشاره دست راستتان را روی گوش راستتان بگذارید، محل تلاقی امتداد انگشتانتان مکان بادامه نیمکره راست را نشان می­دهد. ما در مغزمان دو بادامه داریم، یکی در نیمکره راست و دیگری در نیمکره چپ.

بادامه مرکز واکنش­های هیجانی مثبت و منفی ماست، وقتی کسی به حریم شخصی ما تجاوز می­کند بادامه در ما احساس خشم را ایجاد می­کند؛ از طرفی دیگر وقتی کسی که شبیه مادربزرگتان است را می­بینید، با اینکه او را نمی­شناسید ولی هیجان خوشایندی را تجربه می­کنید، چون بادامه این تداعی را برای شما بازخوانی کرده است. اگر از این جنبه کار بادامه آگاه باشید، احتمالا واکنش­های هیجانی­تان معقول­تر به نظر خواهند آمد.

هسته جانبی

بادامه به قسمت­های مختلفی تقسیم می­شود، با این حال ما روی دو قسمت که نقش بیشتری در واکنش­های ترس و اضطراب دارند، تمرکز می­کنیم.

هسته جانبی

هسته جانبی هر لحظه تجارب را بررسی می­کند و آماده واکنش نشان دادن است. در حقیقت هسته جانبی واسطه­ای است بین تالاموس و قشر مغز، بدین معنا که تهدیدهای حس شده توسط اندام­های حسی ابتدا در هسته جانبی بررسی می­شوند و بعد در قشر مغز، پس بادامه زودتر از قشر می­تواند به خطر واکنش نشان داده و از ما مراقبت کند.

هسته مرکزی

توانایی واکنش سریع بادامه به هسته مرکزی بازمی­گردد؛ هسته مرکزی می­تواند در کسری از ثانیه پیامی به سیستم عصبی خودکار بفرستد تا هورمون­ها در جریان خون آزاد شوند، تنفس افزایش یابد و فعالیت عضلات آغاز گردد.
هسته مرکزی دو مزیت دارد، یکی ارتباط نزدیک با عناصر سیستم عصبی سمپاتیک و دیگری توانایی فعال­سازی هیپوتالاموس.

در موقعیتی هراس­آور، هسته جانبی برای فعال­سازی سیستم سمپاتیک به هسته مرکزی پیامی می­فرستد و در آنِ واحد، هسته مرکزی هیپوتالاموس را فعال می­کند. هیپوتالاموس، ترشح هورمون­های کورتیزول و آدرنالین را کنترل می­کند؛ کورتیزول سطح قند خون را افزایش می­دهد و انرژی موردنیاز عضلات را فراهم می­کند و سوی دیگر، آدرنالین باعث می­شود که احساس کنید انرژی مضاعفی دارید، این مسئله تقویت حواس شما و افزایش ضربان قلبتان را در پی دارد و باعث می­شود که درد را تجربه نکنید. تمام این مسیرها از مسیر عصبی بادامه سرچشمه می­گیرند.

مسئله زمان بندی

همانطور که گفتیم قبل از اینکه قشر مغز سازمان دهی اطلاعات را به پایان برساند، بادامه واکنش های جسمانی را راه اندازی می­کند؛ گرچه در برخی موارد این ویژگی مفید است اما بدین معنی است که ما واکنش های ترس و اضطراب را پیش از آنکه بتوانیم به صورت آگاهانه کنترل کنیم، آن ها را تجربه خواهیم کرد.
آگاهی از اینکه واکنش های جسمانی سریع اضطراب از بادامه آغاز می­شود، باعث می­شود تجربه­های جسمانی­مان به خصوص حمله وحشت­زدگی را بهتر بشناسیم و کمتر نگران شویم.
از دیگر واکنش­های کمتر شناخته شده نسبت به ترس، فلج شدن است در واقع بهتر است به ترکیب جنگ یا گریز، فلج شدن را نیز اضافه کنیم: پاسخ جنگ، گریز یا فلج شدن.
بسیاری از افراد تحت فشار روانی شدید احساس می­کنند فلج شده­اند، گرچه عجیب به نظر می­رسد اما نیاکان ما با همین روش از بسیاری موقعیت­هایی که احتمال شکار شدن­شان می­رفته، جان سالم به در برده­اند.
نکته­ای که باید به آن اشاره کرد این است که بادامه علاوه بر سرعت بالای عصبی، می تواند بر فرایندهای دیگر مغزی غالب شود، به همین دلیل است که احساس می­کنیم اضطراب ما از کنترل­مان خارج است؛ مسیرهای عصبی زیادی از بادامه به قشر مغز وجود دارد اما بر عکس آن صادق نیست، پس طبیعی است که وقتی بادامه کنترل ما را به دست می­گیرد، نمی­نوانیم فکر کنیم زیرا فرایند تفکر در قشر مغز تغییر می­کند و ما تحت تاثیر بادامه خواهیم بود.

مدارات مغزی
تا اینجا تاثیر قسمت هایی از مغز را فراگرفته­اید و شاید بخواهید تغییری در نحوه­ی واکنش آن­ها ایجاد کنید، برای این کار باید قادر باشید که در مدارات مغزی تغییری ایجاد کنید؛
برای ایجاد تغییر در مدارهای مغزی باید بتوانید در سلول­های سازنده و یا ارتباط بین این سلول ها تغییری ایجاد کنید: نورون ها.

نورون­ها
همانطور که می­دانید، نورون­ها از سه بخش جسم سلولی، دندریت و آکسون ساخته شده اند و بین هر دو نورون فاصله­ای است که آن را فضای سیناپسی می­نامند، جهت حرکت پیام در نورون از جسم سلولی به سمت آکسون است و در پایانه آکسون، دندریت نورون بعدی به آکسون نورون قبلی وصل نمی­شود. ارتباط بین دو نورون از طریق ترشح انتقال دهنده­های عصبی موجود در پایانه آکسون­ها امکان پذیر است؛ هر نوع حسی که تجربه می­کنید از دیدن این واژه­ها تا خواندن­شان، تماما بوسیله سیگنال­های عصبی و انتقال­شان ایجاد می­شود.
زمانی که دانشمندان کشف کردند که انتقال پیام­ها بین نورون­ها توسط انتقال دهنده­های عصبی شکل می­گیرد، دست به ساخت داروهایی زدند که می­توانست این فرایند را هدف قرار دهد. بسیاری از داروهایی که معمولا در درمان اضطراب به کار می­روند  مانند لگزاپرو(سیتالوپرام)، زولوفت(سرترالین)، افکسور(ونلافاکسین) و سیمبالتا(دولوکستین) جهت افزایش میزان انتقال دهنده­های عصبی موجود در یک سیناپس با هدف ایجاد روشی برای تاثیرگذاری بر مدارها در نواحی خاصی از مغز ساخته شده­اند.

 

پیام بین نورون­ها چگونه منتقل می­شود؟ توضیحی درباره انتقال دهنده­های عصبی در مغز

خاطرات هیجانی توسط بادامه شکل می­گیرند
خاطرات هیجانی از طریق فرایند تداعی در بادامه و توسط هسته جانبی شکل می گیرد. این خاطرات هیجانی از تجاربی که قشر مغز ممکن است به یادآورد یا نیاورد ناشی می شود. سیستم حافظه در قشر مغز با بادامه متفاوت است، طبق شواهد، حافظه مرتبط با بادامه نسبت به حافظه مرتبط با قشر، پایدارتر است، به زبان دیگر احتمال اینکه قشر مغز خاطره­ای را فراموش کند یا به سختی بازیابی کند، بیشتر است.
وجود سیستم متفاوت حافظه­ای، توجیه کننده این است که چرا با اینکه خاطره هوشیاری نسبت به یک موقعیت نداریم اما همچنان اضطراب را تجربه می­کنیم؛ ما در به یاد آوردن خاطرات­مان متکی بر قشر مغزیم، اما به یادنیاوردن خاطره ای به معنای وجود نداشتن آن نیست، پس ممکن است به یاد نیاورید چرا بوی گیاه گوجه فرنگی برای­تان تنش زاست، اما تنش را تجربه کنید.
پس علت اینکه گاهی افراد به واسطه واکنش های هیجانی، سردرگم می­شوند، همین خارج شدن قشر مغز از فرایند بازیابی اطلاعات است.

 

به کمک پیشرفت علوم زیستی و روش­های مختلف تصویربرداری مغزی، امروزه عرصه علم شاهد گسترش روزافزون دانش مغزی است. دانستن نحوه تولید اضطراب در بدن به ما کمک می­کند تا درک بهتری از وضعیت جسمانی­مان داشته باشیم علاوه­ بر این، اطلاع از نحوه­ی کارکرد مغز به روان­درمانگران در جهت درمان هدفمند نیز یاری می­رساند.

لینک هایی برای مطالعه بیشتر

https://www-sciencedirect-com.ezp3.semantak.com/science/article/pii/S0165032719316489