چگونه با کودکان صحبت کنیم؟ چطور بدون دعوا با کودکم به اهدافم برسم؟ (۲)

این مقاله قسمت دوم از مقاله روشهای صحیح تربیت فرزندان است که شمابرای اطلاعات بیشتر می­توانید بخش اول مقاله در اینجا بخوانید.

فصل سوم راه­های دیگر به‌جز تنبیه

گاهی آن‌قدر از رفتار کودکان خسته می­شویم که تنها راه را در تنبیه آن­ها می­بینیم. ابتدا با زبان‌های متفاوت و صبوری تلاش می­کنیم تا به آن‌ها اشتباهاتشان را تذکر دهیم اما کودکان هم به‌نوبه خود فراموش‌کارند و نگرانی‌های والدین را درک نمی­کنند. در این فصل می­خواهیم راه‌های بهتر و با ثمر تری از تنبیه را ارائه دهیم.

اصلاً چرا تنبیه می­کنیم؟

تاکنون از خودتان پرسیده­اید که چرا بچه­ها را تنبیه می­کنیم؟ مثلاً از مشاهده تلویزیون، خوردن شام، رفتن به تفریح، خرید وسیله‌هایی که دوست دارند منع می­کنیم؟

جواب­هایی که بعضی از والدین دادند از این قبیل بوده:

• چون فرزندانم مرا نادیده می­گیرند.
• چون تنها چیزی هست که بچه­ام میفهمه.
• چون قدرتم را از دست می­دهم.

وقتی بچه­‌ها را تنبیه می­کنیم، آن‌ها با خود چه فکر می­کنند؟

از چند کودک در مورداحساسشان وقتی‌که والدین آن­ها را تنبیه می­کنند سؤال شد. پاسخ آن­ها در زبر نوشته‌شده است:

• از مادرم متنفر می­شوم.
• من با خودم خیال می­کنم که یک روز بیمار می­شوم و آن‌ها به خاطر کاری که با من کرده­اند متاسف­خواهندشد.
• آن‌ها خیلی بدجنس هستند، نشانشان خواهم داد که بازهم این کار را خواهم­کرد ولی این بار آن‌ها مرا نخواهند گرفت.

اصلاً چرا تنبیه نکنیم؟

چون تنبیه کردن نتیجه عکس دارد؛ وقتی کودکان را تنبیه می­کنیم آن­ها برداشت می­کنند که تاوان اشتباهشان را پرداخته­اند و حالا نباید احساس گناه و پشیمانی کنند. برای همین اصلاً حس بدی ندارند که دوباره آن اشتباه را انجام دهند. منظورمان این نیست که باید احساس گناه را به کودکان انتقال دهیم تا پی به اشتباهاتشان ببرند. منظور این است که باید بدانند؟

همچنین با تنبیه کودکان، والدین راه درست حل مسئله و روبرویی با عواقب طبیعی را از کودک می­گیرند؛ درحالی‌که بهترین راه آموزش اشتباهات به کودکان، روبرویی با عواقب طبیعی است. درواقع وقتی طبیعت کودکان را مجازات می­کند آن‌ها به والدین بدبین و بد حس نیز نخواهند شد.

به‌جای تنبیه چه­ کار کنیم؟

۱- راهی را پیشنهاد کنید که فرد رفتار بهتری داشته باشد

۲- نشان دادن ناراحتی شدیدمان

۳- بیان انتظاراتمان

۴- نشان دادن راهی به کودک برای جبران اشتباه

۵- دادن امکان انتخاب

۶- اقدام کردن

خیلی اوقات راه‌حل‌های فوق را اجرا می­کنیم اما بچه­ها روی اشتباهاتشان خیلی مصمم‌ترند! وقتی این اتفاق می­افتد خیلی بهتر است که با خود بچه‌ها صحبت کنیم. صحبت کردن در مورد مشکلات را می­توان با کودکان از ۳ سال و نیمگی شروع کرد.

گام اول: در مورد احساسات و نیازهای کودک صحبت کنید.

گام دوم: در مورد احساسات و نیازهای خود صحبت کنید.

گام سوم: فکرهای هردوتان را روی‌هم بگذارید تا راه‌حل مناسبی بیابید.

گام چهارم: تمام راه‌ها را بنویسید و همه را بررسی کنید.

گام پنجم: نتیجه­ گیری.

 

بعضی کودکان از مکالمه‌های رودررو مثل بال لذت نمی­برند و بهتر است برای آن‌ها از نامه مکتوب استفاده کنیم. در ادامه مثالی از آن ارائه‌شده.

جانی عزیز؛

من با نظر تو در حل مشکل… موافقم.

تو شاید احساس کنی که… .

من هم احساس می­کنم که… .

در صورت یافتن راه‌حل مناسب من را هم در جریان بگذار.

متشکر، مادرت.

فصل ۴ تقویت حس استقلال

 

استقلال در کودکان به چه معناست؟

اگر از قدیمی­ها بپرسیم، بهترین مادر کیست احتمالاً پاسخ می­دهند مادری که نگذارد آب در دل فرزندش تکان بخورد! یا فلانی بهترین مادر است؛ چه‌کارهایی که برای فرزندانش نکرده است! قطعاً باور و عمل به این­که کودکان را مسئول جزئیات زندگی­شان بدانیم یک انقلاب فکری است!

یکی از مهم­ترین اهداف والدین امروزی ایجاد حس استقلال‌طلبی در کودکان است؛ یعنی به آن‌ها کمک کنیم تا بدون حضور والدین نیاز­های خود را برطرف کنند.

چرا باید به کودکان مان استقلال را آمورش دهیم واگذاریم تا حس استقلال را تجربه کنند؟

والدین گاهی احساس می­کنند که باید فرزندانشان را همانند خودشان تربیت کنند و از کودکشان، نمونه‌ای مثل خودشان بسازند. این حرف بوی این را می­دهد که گاهی والدین فراموش می­کنند که کودکان انسان­های واقعی هستند که خصوصیات و رفتار­ها و تمایلات متفاوتی از والدین دارند.

والدین همیشه نمی­توانند در کنار کودکان باشند و فراموش نکنید بزرگ‌سالانی که توانایی تصمیم­گیری مستقل ندارند و از کمبود استقلال رنج می­برند، نتیجه این تربیت است.

چراگاهی ناخواسته، استقلال را از کودکان مان گرفته­ایم؟

یکی از معلمین مهدکودک داستانی واقعی را نقل می­کند دراین‌باره که چطور مادری تلاش می­کرد تا کودکش را متقاعد کند که پسر او بدون وجود فرزندش نمی­تواند در کلاس بماند:

۵ دقیقه بعد از این­که مادر کلاس را ترک می­کند معلم مشاهده­می­کند که جاناتان نیاز به توالت دارد اما از رفتن به توالت خودداری می­کند. وقتی معلم علتش را می­پرسد پاسخ می­دهد: چون نمی­توانم شلوارم را خودم بالا بکشم! پس از اینکه

معلم به او توضیح می­دهد و او این­ کار را به‌تنهایی انجام­می­دهد، وقتی به خانه می­رسد با خوشحالی برای مادرش تعریف­می­کند که امروز به‌تنهایی به توالت رفته و در کمال ناباوری مادر ناراحت می­شود!

به نظرتان چرا؟ پاسخ این است که احتمالاً مادر برای اولین بار درزمینهٔ پرورش فرزندش احساس بیهودگی کرده و از اینکه قرار­است کودکش وابستگی­اش نسبت به مادر کاهش یابد رضایت ندارد.

علت بعدی گرفتن این استقلال از کودکان این است که گاهی برای ارضای حس استقلال­طلبی، لازم است والدین زمان بسیاری را صرف یک کار بسیار ساده بکنند. مثلاً دقایق بسیاری را معطل بمانند تا کودک خودش دکمه لباسش را ببندد.

خیلی اوقات تلاش برای ارضای این نیاز در کودکان موجب ببیشتر­شدن زحمات والدین خواهد شد و نتیجتاً والدین به‌صورت ناخواسته از انجام خیلی از کارها صرف‌نظر می­کنند.

چگونه می­توانیم از کودکانمان افرادی مستقل بسازیم؟

تنها کاری که لازم است این هست که به آن‌ها یاد دهیم که عهده­دار مسئولیت­های خود باشند و با مشکلات خود به‌صورت شخصی باید دست‌وپنجه‌دار. البته گفتن این کار بسیار ساده است اما آموزشش سخت! همان‌طور که در پرسش قبل گفتیم، آموزش این مهارت­ها به کودکان نیازمند صبر بالا و وقت گزاری بالا هست. این­که والد ده دقیقه صبر کند تا کودکش بند کفشش را ببند به‌ظاهر کار آسانی است اما در تمام شرایط امکان‌پذیر نیست.

راه­های پیشنهاد­شده برای آموزش این مهارت به کودکان چنین است:

• به فرزندان حق انتخاب دهیم.

اگر برای انجام کاری به آن‌ها حق انتخاب دهیم بیشت مواقع تمایل آن‌ها را بیشتر می­کنیم:

همچنین می­توان راه سومی را به آن­ها ارائه کنیم:

”می­بینم که خوردن دارو برات خیلی سختِ. می شه یا با آب­میوه خورد یا آب‌معدنی. خودت نظر دیگه نداری؟”

• نسبت به مشکلات فرزندان بی‌توجه نباشیم و به آن‌ها احترام بگذاریم.

 

بعضی از والدین فکر­می­کنند هنگامی‌که به فرزند خود بگوییم این کار خیلی آسان است؛ درواقع او را تشویق کردیم. درحالی‌که به او هیچ لطفی نکردیم. چون اگر او این کار را انجام دهد، با خودش فکر­می­کند کار بزرگی نکرده و چندان رضایتی پیدا نخواهد کرد و اگر هم نتواند انجام دهد با خود می­گوید چقدر ناتوان است و از انجام کاری چنین ساده برنیامده.

به‌عکس اگر به او بگوییم این کار آسانی نیست و در کنارش بنشینیم و به او کمکی کمک غیرمستقیم بکنیم، به او این پیام را داده­ایم که اگر انجام دهد، کار سختی انجام­داده و نتیجتاً احساس رضایت می­کند و اگر نتواند انجام­­دهد هم اعتماد­به­نفس او دچار مشکل نمی­شود.

در جمله‌بندی‌مان در کمک کردن غیرمستقیم به کودکان بهتر است از عبارت‌های “بعضی‌اوقات بهتر است…” یا فکر نمی­کنی…؟” استفاده کنیم. چون اولاً استقلال را همچنان حفظ می­کند و در ثانی به ما کمک­ می­کند تا احساس بی­لیاقتی را از کودک دور کنیم. مثلاً بعضی‌اوقات بهتر است از پاشنه­کش استفاده کنیم.”

حواسمان باشد که نگوییم این کار برای تو مشکل است چون برای کودک سؤال می­شود چرا برای من؟ یعنی برای بقیه سخت نیست.

• زیاد از حد سؤال نکنیم.

زیاد سوال­پرسیدن موجب ایجاد گارد دفاعی در کودک می­شود که نتیجتاً پاسخ­هایش به ما “نمی­دانم ” یا “تنهایم بگذار!” باشد.

عموماً فکر می­کنیم برای شروع صحبت با بچه­ها سؤال “خوش گذشت؟” پرسش مناسبی است؛ اما این‌طور نیست! این حس را القا می­کند که کودک با انجام کارهای روزمره حتماً باید به او خوش بگذرد و اینکه خوش نگذشته اتفاق مطلوبی نیست و ناامید شود و همچنین احساس کند اگر بگوید خوش نگذشته موجب ناراحتی والدین خواهد شد و آن­ها را نیز ناامید خواهد کرد و ازاین‌جهت خودش را سرزنش کند.

• برای پاسخ سؤالات عجله نکنیم.

علت واضح است! وادار کردن کودکان به فکر ­کردن موجب تکامل آن‌ها می­شود.

• کودکان را تشویق کنیم که از منابع خارجی کمک بگیرند.

• امید آن‌ها را ناامید نکنیم.

یکی از لذت­های آدمی، خیال‌پردازی است. با ناامید کردن آن‌ها از فردایشان، این لذت را از آن­ها می­گیریم.

اشتباهات رایج در گفتگو با کودکان

۱- هرگز راجع به کودکان در مقابلشان صحبت نکنیم.

“او عاشق مردم است، همه او را دوست داند.”

“ناراحت نشوید؛ او خجالتی است.”

۲- اجازه دهیم کودک خودش در جمع پاسخ دهد.

“آیا مسعود، خواهر کوچکش را دوست دارد؟” والد نباید پاسخ دهد و باید بگذارد مسعود خودش پاسخ دهد.

۳- به کودکان مدام نصیحت نکنیم!

راه‌های نصیحت کردن مؤثر

۱-به آن­ها کمک کنیم احساسات خود را درست تشخیص دهد و سپس با توجه به هیجان­هایشان کمک کنیم تا نتیجه درست را بگیرد.

۲- مشکل را به‌صورت پرسش مطرح کنیم تا دقیق­تر مشکلش را متوجه شود و نظم فکری پیدا کند.

۳- منابعی که به کمک آن­ها می­تواند پاسخ موردنظرش را پیدا کند به او بگوییم.

۴ – لازم است که کودک نظر والدین را بداند و نهایتاً خودش تصمیم بگیرد و عواقبش را بپذیرد. در جمله‌بندی‌هایمان باید این‌گونه عمل کنیم که بگوییم ” نظرت در مورد این­که فلان کار را بکنیم چیست؟” یا فکر می­کنی فلان کار را کنیم خوب است؟”

۴- بیش‌ازحد از کلمه “نه ” استفاده نکنیم. (ویراستار محترم، این مورد ۴ ام اشتباهات رایج در گفتگو با فرزندان است.)

جایگزین‌های “نه ” چیست؟

۱- دادن اطلاعات

کودک: مامان می شه شب اینجا بخوابم؟

مادر: (در عوض نه گفتن) ما فردا می­خوایم بریم مدرسه و وسایلمون همراهمون نیست اینجا!

۲- پذیرش اطلاعات

کودک: مامان من دوست دارم شب اینجا بخوابم.

مادر: مثل‌اینکه خیلی بهت اینجا خوش­می­گذره و دوست داری شب اینجا بمونی!(درحالی‌که دست کودک را می­گیرد) خیلی سخته ترک کنیم اینجا رو.

۳- زمانی که امکان استفاده از “بله ” است، از آن استفاده کنیم.

کودک: می شه برم بازی کنم؟

مادر: بله اما بعد شام.

۵- مدتی روی موضوع فکر کنید.

کودک: مامان می شه با دوستام برم کمپ؟

مادر: بذار در موردش فکر کنم.

این گفتگو به کودک این حس را می­دهد که مسئله موردبحث مهم تلقی شده و نیازمند صرف زمان است.

فصل ۵تحسین

اصلاً چرا باید تحسین کنیم؟

نتایج پژوهش­ها گزارش می­دهد کودکانی که در خانواده خیلی تحسین­می­شوند و مورداحترام هستند، در مورد توانایی­های خود در تردید هستند و به‌عکس کودکانی که در محیط خانه مورد تحقیر واقع می­شوند، برای مبارزه در دنیای خارج بیشتر تکاپو می­کنند. همین نتیجه اثبات می­کند که لزومی ندارد کودکان را زیاد تحسین کنیم! مسئله مهمی در مطلب فوق وجود دارد و آن این است که کودکان اگر در مسیری تلاش کنند که در حیطه توانمندی آن‌ها نیست، اعتماد­به­نفس آن‌ها خدشه­دار می­شود. پس نتیجه­گیری می­کنیم اگر آن‌ها را در مسیر درست تحسین نکنیم در مسیرهایی تلاش خواهند کرد که موجب شکست دوباره و دوباره­شان می­شود.

گاهی اوقات در حین تحسین کردن، سو برداشت رخ می­دهد:

تحسین ممکن است به انکار منجر شود

• همیشه خیلی خوب لباس می­پوشی!
• باید یک ساعت پیش منو می­دیدی!(انکار)

تحسین ممکن است تهدیدآمیز باشد.

تحسین ممکن است موجب نگرانی شود.

• تو خیلی خوب توپ پرتاب می­کنی.
• (کودک با خودش فکر کند) نکنه نتونم خوب پرتاب کنم و ازم ناامید شه!

تحسین ممکن است به زرنگی تبدیل شود

• تو کیک­های خوش‌مزه‌ای درست می­کنی و این عالیه!
• (کودک با خودش فکر کند) نکنه منظورش اینه که من باز براش کیک درست­کنم؟

چگونه درست تحسین­ کنیم؟

خیلی از والدین وقتی کودکشان کار درستی انجام­می­دهد می­گویند چه‌کار خوبی، آفرین، عالی و … اما آیا برداشت کودکان از این عبارات همانند برداشت ما بزرگ‌سالان است؟

پاسخ این است که خیر. کودکان ترجیح می­دهند هنگام تحسین آن‌ها کارشان را توصیف کنیم. در تحسین توصیفی، بزرگ‌سال می­بایست آنچه را می­بیند و حس­می­کند را توصیف کند و اگر آن فرایندی که کودک انجام داده در قالب یک صفت مثبت است در انتهای توصیف­ها، با آ« صفت مثبت خلاصه کند. مثلاً وظیفه‌شناس. سپس کودک قادر است خود را در مسیر درست تحسین کند.

نکته­ای که در تحسین کردن باید رعایت کنیم این است که:

۱- مطابق توانمندی‌های کودک تحسین کنیم. مثلاً به کودک ده­ساله نگوییم چه مرتب و سریع بند کفشت را می­بندی چراکه برای یک نوجوان این نه‌تنها تحسین نیست بلکه توهین­آمیز­است.

۲- در تحسین­ها به ضعف‌های گذشته اشاره نکنیم.” قبلاً خیلی باید معطل می­موندم تا بند کفشت رو ببندی والان کم!”

۳- نشان دادن علاقه بیش‌ازحد به انجام کاری در تمایل کودک اختلال ایجاد می­کند.

۴- لازم نیست که مانع واکنش­های اولیه­مان بشویم. باید بتوانیم آن‌ها را در مسیر بهتری گزارش کنیم.

۵- در تحسین­هایمان هرگز نگوییم ” من مطمئن بودم تو می­تونی این­کارو انجام بدی!” چون این به علم لایتناهی شما اعتبار می­بخشد! نه توانمندی‌های کودک!

فصل ۶ مانع نقش‌­پذیری کودکان خود شوید.

گاهی اوقات با بعضی کلمات در تلاشیم تا به کودک خود محبت کنیم. مثلاً او را شاهزاده، زیبای من، پسر موفق من، دختر خوب من، پسر حرف­گوش­کن من و … . گاهی اوقات با کلمات منفی بارها و بارها او را صدا می­زنیم: دروغ‌گو، خیال­باف­، لجباز و … . وقتی کودک ما باور کند یکی از این صفات- چه خوب چه بد- را دارا هست؛ یعنی به فرزندمان نقش داده­ایم.

نقش‌پذیری موجب می­شود کودک و والد به‌مرور باور کنند که آن خصوصیت­ها رادارند و نتیجتاً در رفتار والد و کودک تاثیرگزار خواهد بود. همچنین اگر همیشه به فرزندمان بگوییم بچه خوب، نقش خوب بودن را به او داده­ایم. مشکلش این هست که کودک، فراموش می­کند شخصیت خودش و خود واقعی‌اش کیست و هیجان­های منفی‌اش را سرکوب خواهد کرد.

در ادامه مهارت‌هایی که لازم است والدین به ‌کار ببرند تا فرزندشان را از نقش‌پذیری‌ها رها کنند بیان‌شده است:

• به دنبال فرصت‌هایی باشیم تا به فرزندانمان تصویر جدیدی از خودشان نشان دهیم.

 

• فرزندانمان را در موقعیت‌هایی قرار دهیم که خود را به شکل متفاوتی ببینند.

اجازه دهیم که فرزندانمان بشنوند که در مورد آن‌ها به‌خوبی صحبت­می­کنیم.

• الگوی رفتاری مناسبی برای فرزندمان باشیم.

• گنجینه­ای برای بهترین لحظات فرزندانمان باشیم.

 

• زمانی که کودک بر اساس نام­ها یا برچسب­ها عمل کرد، احساسات و انتظارات خود را به او بازگو کنیم.

ما را در تلگرام و اینستاگرام دنبال کنید.