قرنها در مورد بیماری صرع عقاید خرافیای وجود داشته و آن را به جن زدگی تعبیر میکردند. تا جایی که حدود ۱۰۰ سال پیش جکسون تعریفی علمی از آن ارائه داد:« صرع تخلیهی نورونی نا به جا، گهگاهی، ناگهانی و شدید در مادهی خاکستری مغز است.» این تعریف آنقدر نزدیک به واقعیت بود که میتوان از آن، امروزه هم استفاده کرد. بنابراین برای شرح انواع صرع با توجه به تعریف فوق میتوان گفت تخلیهی نورونی ممکن است از دو محل شروع شود:
- قشر مغز: ضایعات مغزی در نواحی مختلف قشر مغز میتواند به ایجاد کانونهای صرعی منجر شوند. در نتیجه کانون این نوع صرع در قشر مغز قرار دارد که میتواند به نواحی دیگر نیز منتشر شوند. اسامی دیگر این صرع عبارتاند از صرع قشری، صرع کانونی یا موضعی، صرع علامتی و صرع اکتسابی یا ثانویه.
- دیانسفال (تالاموس): دیانسفال یا مغز میانجی، بین تلانسفال و مزانسفال قرار دارد. مهمترین اجزای دیانسفال تالاموس و هیپوتالاموس میباشد. در این نوع صرع امواج صرعی ( بدون اینکه ضایعهای وجود داشته باشد) از دیانسفال شروع شده و به تمام قشر مغز در هر دو نیمکره منتقل میشوند. اسامی دیگر این صرع عبارتاند از: صرع دیانسفالیک، صرع ارثی، صرع اولیه و صرع منتشر.
یک نکتهی مهم آن است که صرع موضعی چنانچه به حد کافی پخش شود و به دیانسفال برسد، میتواند نقش صرع دیانسفالیک را اجرا کند و به کل قشر مغز در هر دو نیمکره منتقل شود؛ که در این صورت آن را صرع منتشر ثانویه مینامند. بنابراین صرع منتشر میتواند از ابتدا منتشر باشد (صرع اولیه) و یا میتواند از قشر مغز شروع شود و پس از رسیدن به دیانسفال به صورت ثانویه منتشر شود (صرع ثانویه). تشخیص افتراقی این دو حائز اهمیت است.
صرعهای موضعی بسته به اینکه کانون صرع در چه ناحیهای باشد، علائم و پیش آگهیهای متنوعی دارند. به طور کلی علائم صرع قشری ساده است، به استثنای مواردی که کانون صرع در لوب تمپورال مغز است.
شیوع
به طور کلی میتوان گفت شیوع صرع در جوامع گوناگون حدود یک درصد است. در مورد شیوع انواع صرع رقمهای ۶۰ درصد برای صرع منتشر و ۴۰ درصد برای صرعهای موضعی گزارش شده است.
سبب شناسی
به طور کلی هنوز نمیتوان علت صرع را مشخص کرد. احتمال میرود افزایش تحریک پذیری در صرع موضعی ممکن است مربوط به یک واکنش ایمنی و یا جوانه زدن بیش از حد آکسونهای صدمه دیده باشد. جوانه زدن بیش از حد آکسونهای ماسی هیپوکامپ در مدلهای حیوانی صرع بسیار گزارش شده است؛ همین مشکل در هیپوکامپ انسانهایی که بیماری صرع داشتند نیز دیده شده است که با برداشتن هیپوکامپ حملات صرع متوقف شده است.
همچنین ضربهی مغزی یکی از شایعترین علل بیماری صرع در سنین مختلف است. البته در سنین بالا دو علت دیگر ابتلا به سر عبارتاند از: سکتهی مغزی و تومور مغزی و در نوزادی علاوه بر ضربه، نارسی و سرخچه نیز در پیدایش صرع موثر به شمار میروند.
علایم بالینی صرع
برای بررسی علائم بالینی صرع باید ابتدا انواع هرکدام از آنها را مشخص کنیم.
۱) صرعهای منتشر: چنانکه گفته شد صرعهای منتشر، همگی از دیانسفال شروع میشوند. اما در چگونگی بروز علائم با یکدیگر تفاوت دارند که برخی از آنها را جداگانه بررسی میکنیم.
۱-۱ ) صرع بزرگ: علائم ابتدایی خبر دهنده و مقدماتی که پس از آن حملهی صرعی شروع میشوند را اورا میگویند، که معمولا علائمی مبهم و غیرقابل تشخیصاند. با شروع حملهی صرع بزرگ بیمار کاملا هشیاری خود را از دست میدهد و برخی از بیماران در ابتدای حمله فریادی بلند میزنند که به فریاد صرعی معروف است. صرع بزرگ با اسپاسم و گرفتگی در تمام عضلات شروع میشود که مرحلهی تشنج تونیک نام دارد. این مرحله زیاد طول نمیکشد (۳۰ثانیه) و بیمار ممکن است به زمین سقوط کند و تعادل خود را از دست بدهد. ممکن است زبان بین دندانها گیرکند و زخم شود. مرحلهی بعدی تشنج کلونیک است. بیمار در این مرحله به تناوب دچار اسپاسم و شل شدن عضلات میشود و به نوعی دست و پا میزند. این مرحله به طور میانگین حدود ۳ دقیقه طول میکشد. در مرحله بعد بیمار به اغما میرود. تمام عضلات شل هستند و ممکن است بیمار بیاختیار ادرار کند. این مرحله چند دقیقه طول میکشد اگر چه ممکن است خیلی کوتاهتر باشد یا ساعتها طول بکشد. در پایان این مرحله بیمار به خواب فرو میرود و پس از بیدار شدن اختلالاتی در حافظه و قوای شناختی نشان میدهد.
۲-۱) صرع تونیک: همان صرع بزرگ است که مرحلهی کلونیک ندارد.
۳-۱) صرع کلونیک: همان صرع بزرگ است که مرحلهی تونیک ندارد.
۴-۱) صرع آتونیک: در این نوع، بیمار ناگهان از هوش میرود و تمام عضلات تنوس خود را از دست میدهند. درطول حمله بدن شل است و اغما و کوفتگی عضلات وجود ندارد.
۲) صرعهای موضعی: از کانونی در قشر مغز شروع میشوند و علائم مربوط به مکان کانون صرع و میزان پیشروی آن تغییر میکند. در این نوع صرع معمولا مدارهای مغز جلوی پیشرفت صرع را میگیرند و به همین دلیل شخص دائما دچار حمله نمیشود. در صورتی که امواج صرعی از قشر مغز تا دیانسفال پیشروی کنند، ناگهان این امواج به هر دو نیمکره منتشر خواهند شده (انتشار ثانویه) و بیمار علائمی مانند صرع بزرگ را نشان خواهد داد.
۱-۲) صرع حرکتی: در این نوع کانون صرع در قطعهی پیشانی قرار دارد و بیمار در حین حمله کاملا هشیار است.
۲-۲) صرع حسی: مربوط به قطعهی آهیانهای است که بیمار ناگهان احساس خواب رفتن یا بیحسی میکند و اگر امواج صرعی تا قطعهی گیجگاهی نرسند، بیماری هشیاری خودش را از دست نمیدهد.
۳-۲) صرع گیجگاهی: عمیقترین نوع صرع محسوب میشود و در بین انواع صرعهای موضعی احتمال منتشر شدن امواج آن تا دیانسفال از همه بیشتر است. صرع گیجگاهی، علائم پیچیده و وسیعتری دارد؛ که به برخی از آنها اشاره میکنیم:
در بین تمامی صرعهای موضعی تنها در نوع گیجگاهی آن است که اختلال در هشیاری وجود دارد. به علاوه بیمار پس از حمله دچار مشکلاتی در حافظه، تغییر در ادارک در حین حمله و توهم، نوسانات خلقی و عاطفی میشوند. بیشترین تغییر عاطفی ترس است و در بین حملات بیمار دچار خشم میشود.