PTSD یا اختلال اضطراب پس از سانحه‌‌ای چیست؟

هر ساله کشور ما در معرض بلایای طبیعی از انواع گوناگون قرار می گیرد و هرازگاهی شاهد خبرهای ناگواری در زمینه وقوع یکی از آنها در یکی از نقاط کشور هستیم. آیا تا به حال به بازماندگان این فجایع و مسائل ثانویه ای که با آن روبه رو می شوند فکر کرده اید؟ یکی از شایع ترین آسیب ها بعد از رویدادهای بزرگ اضطراب پس اسیب یا PTSD است.

اضطراب پس از سانحه چیست؟ 

برخلاف تجارب استرس زاي معمول، حوادث آسیب زاي شدید مانند سوءاستفاده جنسی ، تصادف، جنگ، اعتیاد، بیماری، بلایای طبیعی، دزدیده شدن وهمانند اینها سبب می شوند که افراد، واقعه آسیب زا را در افکار روزانه خود مجددا تجربه کنند وازهرچیزی که آن وقایع را برایشان تداعی کند، دوری می کنند و دچار کرختی پاسخ دهی، همراه با حالت برانگیختگی دستگاه عصبی و افسردگی، کم خوابی ، کابوس ومشکلات شناختی نظیر کاهش تمرکز خواهند شد.

این اختلال درDSM-5 اضطراب پس از سانحه یاPTSD(Post Traumatic Stress Disorder)  نام دارد. مطالعات نشان میدهند که تقریبا ۶-۵ درصد مردان و ۱۲-۱۰ درصد زنان در طول زندگی شان یکبار اختلال استرس پس از سانحه را تجربه می کنند. نکته مهم پیرامون این اختلال آن است که عدم توجه دقیق به علائم روانشناختی فرد سانحه دیده وارزیابی اختلالات همزمان روانشناختی همچون افسردگی  میتواند با تغییر در رفتارهای مرتبط با سلامت نظیر سیگار کشیدن، سوءمصرف مواد، سوء مصرف الکل، اقدام به رفتار های پر خطر جنسی و افزایش احتمال ابتلا به بیماری های مقاربتی همراه شود و با سایر اختلالات اضطرابی،افسردگی و سوء مصرف مواد و با افزایش تمایل به خشونت و خودکشی بروز پیدا می کنند.

سندرم PTSDدر طول سال های متمادی از شروع جنگ در میان افراد بشر اسامی مختلفی چون سندرم ناشی از اسیران،سندرم قلب سرباز و موج انفجار یا شوک گلوله باران به خود گرفته است.سربازان آمریکایی بازگشته از جنگ ویتنام در سال۱۹۷۵،از ترس،اضطراب و کابوس های شبانه اعتراض داشتند و بعد از جنگ ویتنام واژه PTSD در سال ۱۹۸۰ در عالم روانپزشکی وارد شد.

تشخیص افتراقی

براي اينکه بتوان تشخيص اين اختلال را مطرح کرد، علائم  این اختلال بايد حداقل يک ماه ادامه داشته باشد و بر حوزه‏ هاي مهمي از زندگي بيمار نظير حوزه‏ هاي خانوادگي و شغلي او تأثير چشمگيري نهاده باشد. اختلال استرس حاد(ASD) نيز به تعريف DSM-IV-TR به مقدار زيادي شبيه PTSD است، جز اينکه علائم آن زودتر از علايم PTSD (در ظرف چهار هفته پس از واقعه) ظاهر میگردد و به مدت دو روز تا چهار هفته نيز ادامه خواهد داشت. اگر اين علايم پس از ۴ هفته نيز باقي بمانند تشخيص PTSD مطرح خواهد شد.

علایم اختلال

• رویاهای مکرر ناراحت کننده که محتواویا عواطف آن ها در رابطه با رویدادهای آسیب زا هستند.(در کودکان ممکن است رویای ترسناک بدون محتوای قابل شناسایی باشد)
• واکنش های فیزیولوژیک چشمگیر به نشانه های درونی یا بیرونی ای که نماد یا شبه جنبه ای از رویدادهای آسیب زا هستند
• حالت هیجانی پایدار(برای مثال ترس، وحشت، شرم، گناه)
• کاهش چشمگیر علاقه یا مشارکت در فعالیت های مهم.
• باور ها یا انتظارات منفی پایدار و افراطی درباره خود و دیگران یا دنیا(برای مثال«آدم بدی هستم»«دنیا جای خطرناکی است»«به هیچ کس نمیشود اعتماد کرد.»)
• ناتوانی پایدار در تجربه کردن هیجان های مثبت
• گوش به زنگ بودن افراطی
• اشکال در تمرکز فکر

باید توجه داشت که ملاک ها در کودکان زیر شش سال و کوچکتر متفاوتند. وجود این علایم باید بیش از یک ماه باشد و اختلال ، ناشی از اثرات فیزیولوژیک یک ماده (الکل یا دارو) یا عارضه جسمانی دیگر نباشد. این اختلال به ناراحتی یا نقص بالینی قابل ملاحظه ای درکارکرد اجتماعی،شغلی یا زمینه های مهم دیگر منجر می شود.

PTSD  و  اختلالات همراه آن

شایع ترین اختلالات همراه با PTSD  شامل افسردگی، سوءمصرف مواد و الکل، اختلالات اضطرابی به خصوص حملات وحشت زدگی، افکار پارانوئید، اختلال شدید در عملکرد روزانه، مشکلات خانوادگی، شغلی و اجتماعی هستند.نکته مهم پیرامون این اختلال آن است که عدم توجه دقیق به علائم روانشناختی فرد سانحه دیده و ارزیابی اختلالات همزمان روانشناختی مانند افسردگی ، میتواند با تغییر در رفتارهای مرتبط با سلامت نظیر اقدام به رفتارهای پر خطر جنسی و افزایش احتمال ابتلا به بیماری های مقاربتی همراه شود و با سایر اختلالات اضطرابی، افسردگی و سوء مصرف مواد و با افزایش تمایل به خشونت و پرخاشگری و خودکشی بروز می کند.

عوامل موثر در ابتلا به PTSD

از دیدگاه های مختلف عوامل پیش بینی کننده ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه متفاوت هستند. برای نمونه در مطالعات بانتینگ(Bunting) زنان تقریبا دو برابر بیشتر علائم این اختلال را نشان داده اند، اما بلانشارد(Blanchard) و همکارانش زن بودن را عامل خطرزایی برای این اختلال نمی دانند. در مطالعه بانتینگ شرکت کنندگان مسن تر(بیش از ۷۵سال)کمتر نشانه های اختلال را داشتند و شرکت کنندگانی که از نظر وضعیت شغلی بازنشسته یا شغلی نداشتند بیشتر علائم این اختلال را نشان دادند. اما در مطالعه تریکی(Trickey) عوامل خطر متفاوت و شامل،تجربه PTSD برای اولین بار، شروع زودرس علائم، احساس گناه در قبال دیگران، از هم گسیختگی و سرکوب افکار و ابتلا به اختلالات روانشناختی همزمان نظیر اضطراب و افسردگی بود. افسردگی به عنوان مهمترین عامل خطر و یک عامل پیش بینی کننده مطرح گردیده است.

روش های درمان PTSD

-درمان های رفتاری _ شناختی : شامل شناخت درمانی، آموزش ایمن سازی در مقابل استرس(SIT) حساسیت زدایی با استفاده از حرکات چشم(EMDR) مواجه درمانی(ET)و مواجه درمانی طولانی مدت یا ممتد(PE)می باشند که برخی اوقات به صورت جداگانه و در زمان های دیگر به صورت ترکیبی مورد استفاده قرار میگیرند. اگرچه این درمان ها دارای پشتوانه تجربی قوی برای درمان PTSDهستند، اما هنوز تعداد زیادی از بیماران ، به علائم  PTSD  پس از درمان باز می گردند. به همین دلیل باید رویکردهای درمانی گسترده تر شوند تا قادر به حذف کامل نشانه ها گردند.

– روان درمانی: شامل آموزش مدیریت اضطراب از طریق تکنیک های بازخورد زیستی، حساسیت زدایی تدریجی، آرامش آموزی، بازسازی شناختی و آموزش مصون سازی (احساس تسلط بر ترس که شامل سه مرحله آموزش، ساخت و کاربردی میشود) در مقابل استرس هستند.

-گروه درمانی: گروه، مکان مناسبی برای خود افشایی از طریق الگوگیری است و حمایت اجتماعی در گروه انجام می گیرد. همچنین گروه به بیمار کمک می کند تا از انزوا بیرون آمده و تجربیات منحصر به فرد خود را در اختیار دیگر اعضای گروه قرار دهد.

-دارو درمانی: دارو درمانی به تنهایی موثر نمی باشد. دارو کمک می کند به جای مقابله با خاطرات از آنها دوری شود و در بلند مدت اثرات منفی از خود به جای میگذارد و شخص بیمار برای تسکین و آرامش به دارو درمانی خود باید سالیان متمادی ادامه دهد. به همین دلیل هیچگاه دارو درمانی به تنهایی پیشنهاد نمی­شود. داروهای توصیه شده نیز بسته به علائم بیمار است.

باورهای مذهبی، طرز تلقی از مرگ و باور به جاودانگی باعث بروز تفاوت هایی در واکنش های افراد نسبت به حوادث آسیب زا و خطرات آسیب زا شده است. لذا در درمان PTSD باید به بنیادها و باورهای مذهبی افراد توجه ویژه ای مبذول شود.

طول درمان: بسته به نوع آسیب، میزان وخامت حال بیمار و میزان حمایت های اجتماعی ۱۲ تا ۲۰ جلسه که هر جلسه ۴۵ تا ۵۰ دقیقه طول میکشد.

توصیه هایی در هنگام مواجه با فرد مبتلا به اختلال PTSD

• توجه داشته باشید که اختلال استرس پس از سانحه یک بیماری پزشکی است و فرد مبتلا به آن گناهی ندارد که چنین احساساتی دارد.این بیماری قابل درمان است ولی بیمار شخصا قادر به درمان آن نیست.
• اجازه صحبت کردن در مورد حادثه را به این بیماران بدهید. جریان صحبت بیماررا قطع نکنید و به تجربیات خودتان رجوع نکنید.
• احساس بیمار را جویا نشوید و به آنها پیشنهاد نکنید که احساساتشان را کنترل کنند.
• سعی در کوچک جلوه دادن تجربیات تلخشان را نداشته باشید.
• از آنها دوری نکنید،آنها را سرزنش نکنید و از دست آنها عصبانی نشوید.
• فراهم نمودن شرایط جهت تمرینات آرامبخش، ورزش، فعالیت و داشتن اوقات فراغت با دوستان و خانواده.
• مراقب عصبانیت، تحریک پذیری، افسردگی، عدم علاقه و عدم تمرکز آنها باشید.

دکتر فرانکل، عصب شناس معروف اتریشی و بنیانگذار روش«لوگوتراپی» که خودش تجربه دهشتناک اردوگاه های آلمان نازی را در کارنامه دارد، بر این عقیده است که حتی در تاریک ترین لحظه های زندگی هم انسان میتواند در انتخاب نوع واکنشش به سرنوشت آزادی داشته باشد.

او خود می گوید: ^[۱]پاسخ مثبت به زندگی، با وجود هر اتفاقی که با آن روبه رو شویم، یک فرمان است. شاید این توصیه زیبای دکتر فرانکل همان چیزی است که بیماران  PTSD باید باورش کنند و در راه رسیدن به آن گام بردارند.

منابع:

– مجله پزشکی ارومیه،دوره بیست و هفتم،شماره سوم،ص۲۳۰-۲۲۲،خرداد۱۳۹۵

– مجله پرستاری و مامایی جامع نگر،سال ۲۴،شماره ۷۲،ص۱۷-۹،تابستان ۱۳۹۳

– مجله دانشکده پرستاری ارتش جمهوری اسلامی ایران،سال دوازدهم،شماره دوم،ص۷۷-۶۸،زمستان ۱۳۹۱

– چکیده DSM-5،انتشارات رشد

نویسنده: کیمیا جلیل‌وند