بیش از ۹۹ درصد رمزگذاری ژنتیکی زن و مرد دقیقاً یکسان است. از میان سی هزار ژنی که در ساختارژنی انسان وجود دارد، اختلاف کمتر از یک درصد بین دو جنس، اختلاف زیادی نیست. ولی همین اختلاف یک درصدی بر تک تک سلول های بدن تأثیر میگذارد – از تارهای عصبی که لذت و درد را ثبت می کنند تا آن هایی که انتقال دهندهٔ ادراک، افکار، احساسات و هیجانات اند. روان حامی سری به کتاب مغززنانه اثر دکتر لوآن بریزندین زده تا ببیند این ۱ درصد اختلاف، چه دنیاهای متفاوتی را رقم زده است.
- اگر خوب دقت کنیم، میبینیم مغز زنها با مغز مردها فرق دارد. مغز مردها، حتی با در نظر گرفتن اندازهٔ بدن، حدود ۹ درصد بزرگتر است. دانشمندان، در قرن نوزدهم از این نتیجه گرفتند که ظرفیت ذهنی زن ها کمتر از مردهاست. البته تعداد سلولهای مغزی زنها و مردها یکسان است، با این تفاوت که سلول های مغزی در زن ها فشرده تر است؛ فشرده و متراکم درجمجمه ای کوچکتر. در بخش اعظم قرن بیستم، اکثر دانشمندان فرض می کردند زن ها به لحاظ عصب شناختی، و ازهر لحاظ دیگر به جز کارکردهای تولید مثل، در اصلی مردانی کوچک اند.
این فرض هسته اختلاف نظرهای دائمی در خصوص فیزیولوژی و روانشناسی زن بوده است. وقتی کمی عمیق تر به تفاوتهای مغزی می نگرید، معلوم می شود چه چیزی زن ها را زن و مردها را مرد میسازد.
- تا دهه ۱۹۹۰، محققان کمتر به فیزیولوژی، آناتومی سیستم عصبی، یا روانشناسی زن ها جدای از مردها توجه می کردند. هنگامی به این موضوع پی بردم که در دههٔ ۱۹۷۰، در مقطع کارشناسی رشتهٔ نوروبیولوژی در دانشگاه برکلی مشغول تحصیل بودم؛ در طول تحصیلات پزشکی در دانشگاه ییل، و نیز در مدت کارآموزی ام در رشتهٔ روانپزشکی در مرکز بهداشت روان ماساچوست ” در دانشکدهٔ پزشکی هاروارد” متوجه شدم که محققان به این امر توجهی ندارند. وقتی در این مؤسسه‌ها ثبت نام می کردم، به جز بارداری هیچ چیز یا حداقل چیزی راجع به تفاوت عصب‌شناسی یا زیستی نیاموختم. یک روز وقتی یکی از اساتید مرد در دانشگاه ییل گزارش تحقیقی را دربارهٔ رفتار حیوان به دست می داد، دستم را بلند کرده و پرسیدم یافته های پژوهشی در مورد حیوانات ماده در این مطالعه چه بوده است. استاد توجهی به سؤالم نکرد وگفت: « ما اصلا” از ماده ھا دراین مطالعات استفاده نمی‌کنیم – دورهٔ عادت ماهانهٔ آنها داده‌ها را خراب میکند.»
- با وجود این، تحقیقات کمی هم که در این زمینه شده بود، نشان می‌داد تفاوتهای مغزی، اندک اما مهم هستند. به عنوان رزیدنت رشتهٔ روانپزشکی، این امر که افسردگی در زن ها درمقایسه با مردها نسبت دو به یک داشت، مرا مجذوب خود کرد. کسی برای این تفاوت ھیچ دلیل واضحی ارائه نمی کرد. چون در اوج نهضت طرفداری از حقوق زن وارد دانشکده شده بودم، توجیهات شخصی من به سوی سیاست و روانشناسی گرایش پیدا کرد. من موضع خاص دههٔ ۱۹۷۰ را اختیارکردم که مردسالاری فرهنگ غرب، باید به وجود آورندهٔ آن باشد. این مردسالاری زنها را پایین نگه داشته و موجب شده است آنها نسبت به مردها کارآمدی کمتری داشته باشند. ولی آن توجیه به تنهایی به نظر مناسب نبود: مطالعات جدید همان نسبت افسردگی را در سراسر جهان نشان می‌داد. به این فکر افتادم که چیزی بزرگتر، اساسی تر و زیستی مطرح است.
روزی این نکته به ذهنم رسید که نسبت افسردگی زنها تا دوازده یا سیزده سالگی با مردها تفاوتې ندارد. در این سنین که عادت ماهانهٔ دخترها آغازمی‌شود، به نظر می رسید تغییرات شیمیایی دوران بلوغ کاری می کند که مغز در زن ها افسردگی بیشتری ایجاد کند. در آن زمان فقط معدودی از دانشمندان درمورد این پیوند تحقیق می کردند و اکثر روان‌پزشکان از جمله خودم، که دست پروردهٔ آموزش روانکاوی سنتی بودیم، تجربهٔ دوران کودکی را بررسی می‌کردیم؛ اما هرگز به این نکته توجه نداشتیم که ممکن است شیمی خاص مغز زن دخالتی در آن داشته باشد.
- هنگامی که مصاحبهٔ روانپزشکی زنی را ارزیابی می‌کردم، وضعیت هورمونی او را هم مدنظر قرار دادم، به این نتیجه رسیدم که هورمون‌های او اثرات عصب شناختی وسیعی درمراحل مختلف زندگی‌اش و شکل دادن تمایلات، ارزش ها و همهٔ ادراکات او از واقعیت دارد.
در نتیجه، اولین رویارویی من با واقعیت‌های متفاوت هنگامی بود که شروع به درمان زن ها کردم؛ این زنها دچار حالتی بودند که قبل از قاعدگی شروع می شود و من آن را سندرم مغزی پیش از قاعدگی می‌نامم. مغز همهٔ زنها هنگام قاعدگی، هر روز کمی تغییر میکند. بعضی قسمت‌های مغز هر ماه تا ۲۵ درصد تغییر میکند. گاهی از این هم بدتر می شود.
اکثر زنها قادربه مهار این تغییرات هستند. البته، بعضی از بیمارانم با احساسات خیلی بدی که حاصل تغییرهورمونی است به سراغ من می‌آمدند؛ این بیماران نمی توانستند با کسی کارکنند یا حرف بزنند، زیرا یا به گریه می‌افتادند یا حالت شدید تهاجمی داشتند. بیشتر هفته های ماه آنها افرادی بودند مشغول، هوشمند، پرکار، و خوش بین، اما تنها با تغییری که در جریان هورمونی پیش می آمد، مغزشان در روزهای خاص آنها را دچار افکاری پریشان می کرد؛ آینده را غم انگیز تصورمی کردند و نسبت به خود و زندگی‌شان احساس تنفر می کردند. این افکار برایشان چنان واقعی و پایدار جلوه می کرد که مطابق با آنها رفتار می کردند. حال آن که این افکار صرفاً حاصل تغییرات هورمونی در مغز بودند. به محض این که تغییرات فروکش می کردند، زنها به بهترین حالت خود برمیگشتند. این حالت شدید سندرم پیش از قاعدگی (PMS)، که فقط در درصد اندکی از زنها اتفاق می‌افتد، مرا متوجه این نکته کرد که واقعیات مغز زن به چه نحو می تواند تغییر کند.
ادامه دارد… (پایان قسمت اول)
کتاب مغز زنانه، اثر دکتر لوآن بریزندین
ترجمه دکتر محسن دهقانی ، سهیلا پیمانی
بیشتر بدانیم:
مغز زنانه، آنچه موجب زن بودن ما می شود (۲)
رابطه جنسی باعث افزایش کارکرد مغزی می‌شود
سبک زندگی غلط، حجم مغز را کاهش می دهد
تفاوت های شخصیتی در ساختار مغز ما ریشه دارند
){kind=link}